HUN–REN–DE
Klasszikus Magyar Irodalmi
Textológiai Kutatócsoport

Csokonai Vitéz Mihály összes művei
Elektronikus kritikai kiadás

HU EN
[Kivonatok A’ Tsókokhoz]

[I.]

ΛΟΓΓΟΥ ΣΟΦΙΣΤΟΥ ΠΟΙΜΕΙΝΙΚΩΝ ΤΩΝ
ΚΑΤΑ ΔΑΦΝΙΝ ΚΑΙ ΧΛΟΗΝ ΒΙΛΙΑ Δ.

Longi Pastoralium de Daphnide et Chloe Libri IV. Curavit, varietatem Lectionis ac Notas R. Columbanii,G. Jungermani, P. Molli et suas, cum Laur. Gambarae Expositis addidit M. Beni. Gottl. Laur. Boden.Lipsiae 1777. 8m.

Lib. III. Cap. XVII. pag. 352.
Καί άνδρα ποιήσεταί τινα
τών ποιμένων έπί μήλοις ή
ῤόδοις.
Alicui pastorum, acceptis
rosis 1) malisque, nuptura
(Chloe).

1) Veluti pro arrhis sponsalitiis, eiusmodi quisquiliis acceptis. Coniugium faciet (vel simavis, coitum) propter rosas aut mala. … Videtur ad amantium mores hic allusisse Longus, quorum qui vulgari amabant more, nec nimium insaniebant, dicebantur έράν μήλοις, καί ῤόδόις, αυτ μήλοις καί στεφάνοις. Theocr. Idyll: XI.

’Ηρα τε δ’ οὔτι ῤόδοις, οὔ μήλοις, ούδε κικίνοις.
Amavit vero non rosis, aut pomis, aut cicinnis.

…Crediderunt veteres vim quandam arcanam inesse rosis amorem conciliandi, de malis sive pomis dictum memini. Quia Venus sibi amorem illis conciliavit: quare Philostratus satis praeclare alibi vocat τά ῤόδα έρωτικά, καί πανοῦργα, rosas amatorias et versutas: et quiae tacita quadam fraude amorem sui alliciant. Iterum πεϕραγμένα, quasi armatae sint veneno. Alibi illas cum Cupidine comparat: nam sicut is Deus sagittas habet, faces, alas: ita ῤόδα τήν άκανϑαν άντί βελών έχει, τό πυῤῤόν άντί δάδων, τοις ϕύλλοις έπτέρωται. Rosae spinam sagittarum loco habent, rutilum colorem pro facibus, foliis alatae sunt. Hinc iterum coronatos rosis, ait coronatos esse πυρί, quia hic flos incendit ad amorem animos, uti ignis ipse incendit corpora. Quamobrem alibi, οίαν τό πύρ έχει τήν άκμήν, habent vigorem igneum. Easdem delicias Philostratus habet lib. 2. De eodem hocce flore Achilles Tatius Lib. II. c. I. Si regem floribus constituere Iupiter voluisset, non alium certe, quam rosam, huiusmodi honore dignatus esset. Haec terrae ornamentum est, plantarum splendor, oculus florum, prati rubor, flos omnium pulcherrimus. Haec amorem spirat, Venerem conciliat, odoratis foliis luxuriat, tremulis frondibus, ac Zephyri adflatu ridentibus delectat. Clemens Alex. 2. Paed. cap. 8. ῤόδον vult dictum άπό τής όδωδής, a fluxu odoris, vel quasi όδον pro όζον ab όζω oleo, τό εὔοσμον όν.

MOLLUS.

[II.]

Die Sämmtliche Werke des Herrn Ewald Christianvon Kleist. Wien. 1789. 12.

pag. 65.
Ihr Krieger! die ihr meiner Helden Grab
In später Zeit noch seht, streut Rosen drauf,
Und pflanzt von Lorbeern einen Wald umher!

pag. 79.
Der West im Rosengebüsch bläst süsse Düfte zur Flur.

pag. 80.
Ich schlaf’ in Lauben von Rosen. (t. i. a’ Poéta)

pag. 92.
– zieht von Rosenstöcken
Und Nussstrauch Hecken. (t. i. a’ mezei ember)

pag. 100.
Sieh mich an, wie mir das Haupt
Epheustrauch und Ros’ umlaubt! (t. i. a’ borivónak)

pag. 102.
Und pflückte Rosenknospen. (t. i. Amor)
Ein Dorn vom Stamm der Rosen
Stach ihm den zarten Finger.

pag. 107.
O Flasche! …
Beglückt ist der, der in der Rosenlaube
Im arm dich hält!

pag. 109. (Dithyrambe.)
So!… Noch eins!… Siehst du Lyaen (t. i. Igyál)
Und die Freude nun?
Bald wirst du auch Amorn sehen,
Und auf Rosen ruhn.

pag. 114.
Weh dir, dass du gebohren bist!
……………………………………
…wird dich nicht mehr
Erfreun … das Gemürmel …
Des Bachs, der Rosenbüsche tränkt.

pag. 117.
Wenn Wollust unter Rosen nicht
Dich in die geilen Arme schlingt,
So fehlt dir Geist, so fehlt dir Witz.

pag. 125.
Dort ruht’ ich einst allein im Rosenthal, am Bach,
Ich schloss die Augen zu (t. i. Menalkas), dacht’ ihrem
Liebreiz nach.
Die Lose (Doris) wusste sich am Ufer hinter Sträuchen,
Ohn’ dass ich sie vernahm, zu mir heran zu schleichen,
Und stund ihr Damon gleich, der um sie buhlte, nah,
So küsste sie mich doch, als er nur seitwärts sah.
Schnell sprang sie um den Strauch, die Blätter
hört’ ich rauschen,
Und merkte wer es that, und liess mich gern
belauschen.

pag. 128.
– – baut’ (Cephis) ihm (Philiszt) ein Grab,
Mit Rosen und Cypressen rund umkränzt.

pag. 130.
Aurora, die in rosenfarbner Tracht
Vom Himmel sieht, ist nicht so schön.

pag. 131.
Die Ros’ ist nicht so schön,
– – – – – – – als du.

pag. end.
– – doch wenn im Rosenkranz
Am Ufer Iris geht. – –

pag. 190.
O Stiller See, in dem ich tausendmal
Auroren sah ihr Rosenantlitz spiegeln!

pag. 192.
Ein Thränenguss, in dem sie ihn umschliesst
Netzt ihr Gesicht, wie Thau von Rosen fliesst.
(a’ leányét megöltt kedvese felett)

pag. 197.
Wer küsst, und drückt und lästert, hat Verstand:
Wer redlich spricht, gehöret auf das Land.
(t. i. a’ mái színes Világba)

pag. 296.
(Mein Freund ruhete, der war ein Poet) bei
einem kleinen Bache, der unter einer Decke
von wilden Rosen hervorschliesst, …

pag. 308.
<Was der bekannte Herzog von Orleans, Regent von
Frankreich, gesagt hat:
„Ich will mich stäts bei jeder kleinen Gabe,
Die mir der Himmel giebt, erfreun.
Ich will den Weg, den ich zu laufen habe,
Mit B>

[III.]

Λόγκου Σοϕιστόυ Πομεινικών τών
κατα Δαϕνιν και Χλόην Βιβλια Δ’.

Longi pastoralium de Daphnide et Chloe Libri IV. Curavit,Varietatem Lectionis ac Notas R . Columbanii,G . Iungermani, P. Molli et Suas, cum Laur. Gambarae Expositis addidit M. Beni. Gottl. Laur. Boden.Lipsiae. 1777. 8m.

Lib. I. Cap. 7. pag. 51, 52.
Τί ποτέ με Χλόης έργάσεται φίλημα; χελη μέν ρόδων άπαλώτερα, καί στόμα κηρίων γλυκύτερον. τό δέ ϕίλημα κέντρου μελίττης πικρότερον. Πολλάκις έϕίλησα έρίϕους πολλάκις, έϕίλησα σκύλακας άρτιγέυητους, καί τόν μόαχον, όν ό Δόρκν έχαρίσατε. ἁλλά τούτο ϕίλημα – καινόν έκπηδά μου τό πνεύμα, έξάλλεται ή καρδα, τήκεται ή ψυχή, καί όμως πάλιν φιλήσαι θέλω. ώ νίκης κακής ώ νόσου καινής, ής ούδέ είπείν οίδα τό όνομα. άρα ϕαρμάκων γενσατο Χλόη μέλλυσά με ϕιλείν; πώς ούν ούκ άπέθανεν; – – Quid tandem mihi creabit Chloes osculum? Labia quidem ipsis rosis delicatora,, osque eius mellis favis dulcius; at osculum quovis apis aculeo acerbius. 1) Saepius oscula fixi haedis,, frequenter suavia recens natis catulis,, nec non vitulo,, dedi,, quem donavit Dorco: at hocce osculum admirabile est. 2) Quippe spiritus meus exsultat; cor exilit,, 3) anima liquescit: at-tamen iterum suaviari cupio. O improbam victoriam! O novum morbum! cuius ne qui-dem nomen dicere possum. Numquid Chloe mihi datura osculum,, venenum 4) gustavit? Qui fit igitur,, quo minus ipsa perierit? – –

1) Apulejus, suae Fotidi osculo fixo, pronus in illam, qua fine summum cacumen capillus ascendit, inquit, mellitissimum illud suavium impressi. Ad quae Fotis: Heus tu, Scholastice dulce et amarum gustulum carpis, cave ne nimia mellis dulcedine, diutinam bilis amaritudinem trahas. Est haec sententia Plautina ex Cistellaria. Amor, et melle, et felle est foecundissimus: gustu dat dulce; amarum ad satietatem usque aggerit. Clitophon apud Achill. Tat. lib. 2. iactans osculi dulcedinem, ait: ήσθόμην δέ έπικαθημένου μοι τού ϕιλήματος ώσπερ σώματος, καί έϕύλαττον άκριβώς, ώς θήσαυρόν τό ϕίλημα τηρών ήδονής, ό πρώτόν έστιν έραστή γλυκύ. Basium in labris residere sentiebam, et dulcedinem eius, ceu thesaurum quempiam, diligenter custodiebam. Id enim est, quod primum amanti dulce accidit.

MOLLUS.

2) Tria sunt, teste Donato, osculandi genera: osculum, basium et svavium; oscula officiorum sunt, basia pudicorum affectuum, svavia libidinum, vel amorum. … Dicendo τούτο φίλημα, vult intelligi illud dulcissimum svavium, quod amatori amasia, sive amica ardenter, vel vice versa infigit: illud, quo labella labellis ferruminantur: illud, quod Venus quinta parte sui nectaris imbuit: denique illud, quod libidinis est suscitabulum, et subagitantis anteludium.

IDEM.

3) Achill. Tat. lib. 2. Τό φίλημα βάλλει τήν καρδίαν. ή δέ ταραχθείσα τώ ϕιλήματιπ πάλλεται, εί δή μη τοίς σπλάγχνοις ήν δεδεμένη, ήκοούθησεν άν έλκυσϑεσα τοίς φιλήμασιν. Cor pulsat basium, quod basio conturbatum salit: ac nisi visceribus nexum haereret, adtractum basia sequeretur. Veteres amatoria quadam dementia excoecati, animas credebant inspirari posse, et amatorio osculo in aliud transfundi corpus. Eustathius: καί όλην κατέδακνον καί όλην άνέῤῥοφον τοίς χείλεσι, καί όλος όλην ώς κίττος ξυνείχον κυπάρισσον ξυνεχόμην αύτή, καί τήν ϕύσιν έζήλουν κοινώσασϑαι. Et totam mordebam osculo, et totam exsugebam labris, et totus totam, ce u hedera adstringit cupressum, amplexabar puellam, copulabar ipsi, et naturam, seu animam quaerebam communicare. Phavorinus: τί γάρ άλλο ποιούσιν όι τᾠ σόματι ψύοντες, ή συνάπτουσι τάς ψυχάς; Quid enim aliud faciunt ora iungentes (osculantes) quam quod animas coniungant? Petronius Arbiter:
Qualis nox fuit illa, Di, Deaeque!
Quam mollis thorus! haesimus calentes,
Et transfudimus hinc et hinc labellis
Errantes animas.

IDEM.

4) Moschus:

– καί ήν έθέλη σε φιλάσαι.
Φεύγζ κακόν τό φίλαμα, τά χείλεα φάρμακον έντί.

Atque si voluerit te osculari,
Fuge: malum est osculum, ipsa labra sunt venenum.

IDEM.

Hunc Moschi locum ex Idyllio I. v. 26, 27. petitum ante Mollum iam adduxerat Raphaël Columbanius in notis. Addo similem Virgilii Aeneid. I. v. 691. ubi Venus praecipit filio de Didone:

Cum dabit amplexus atque oscula dulcia figet,
Occultum inspires ignem, fallasque veneno.

Nullum est dubium quin poëta respexerit illud Graecorum ϕάρακον, quamquam Servius, cui explosa illa veneni etymologia nondum displicebat, ideo venenum dictum esse osculum putabat, quod per venas iret.

BODEN.

Idem. Lib. I. Cap. X. pag. 71.
Τούτο μόνον ήδεσαν, ότι τόν μέν φίλημα, τήν δέ λουτρόν άπώλεσεν. – – Illud solum modo norant,, quod alterum osculum, 1) alteram perdidisset lavacrum. – –

1) Xenophontis lib. I. memorab. Socrat.: ’Ω Ηράκλεις, έϕη Ξενοϕών, ώς δεινήν τινα λέγεις δύναμιν τού ϕιλήματος είναι. καί τούτο, έϕη ό Σωκράτης, θαυμάζεις; ούκ οίσθα, έϕη, ότι τά ϕαλάγγια ούδ ήμιωβολιάια τό μέγεθος όντα, προσαψάμενα, μόνον τώ στόματι, ταίς τ’ όδύναις έπιτρβει τούς άνθρώπους, καί τού ϕρονείν έξίστησι; Ναί μά δί έϕη ό Ξενοϕών ένίησι γάρ τι τά ϕαλάγγια κατά τό δήγμα. ώ μωρέ, έϕη Σωκράτης, τούς δέ καλούς ούκ οίει ϕιλούντας ένιέναι τι, ό, τι ού ούχ όράς; Papae, inquit, Xenophon, quam gravem mihi narras osculo vim esse. Tum Socrates; an vero id mirare? Nescis quod Phalangia, quae magnitudine ne dimidium quidem obolum aequant, ubi solum attigerunt homines ore, doloribus eos exagitant, et a mente alienant? Verum est, ait Xenophon; immittunt enim aliquid phalangia mordendo. O stulte, Socrates inquit, pulchros vero osculantes non inserere putas quidpiam, quod visum nostrum effugiat.

MOLLUS.

Idem. Lib. I. Cap. XI. pag. 78.
(Δάϕνις) πρότερον ϕιλήσας τόν σέϕανον (τής Χλόης) – – (Daphnis) coronam (Chloes) suomet capiti, primum osculo 1) impresso, imponebat.

1) More amantium, qui sibi rebus ab amatis missis, oscula figere amant. Clitophon osculum dat poculo a Leucippe amica accepto. Ach. Tat. lib. 2. καί άμα κατεϕίλουν τό έκπωμα, simulque poculum suaviabar. Iuno apud Lucianum suo exprobrat Jovi, quod calici, a Ganymede ipsi porrecto, osculum imprimat cuius haec verba: πίνεις, όϑεν καί αύτός έπιε, καί ένϑα προσήρμωσε τα χείλη, ίνα καί πίνής άμα, καί ϕιλής: ebibis, qua parte ipse bibit, et ubi labia applicuit, ut et bibas simul, et osculeris.

MOLLUS.

Ibidem. pag. 82.
(’O Δάϕνις) έδίδασκεν αύτήν (τήν Χλόην) καί συρίττειν, καί άρξαμένης έμπνείν, άρπάζων τήν σύριγγα τοίς χείλεσιν αύτός τούς καλάμους έπέτρεχεν καί έδόκει μέν άμαρ τάνόυσαν [διδάσκέιν], έύπρέπώς δέ διά τής σύριγγος τήν Χλόην έϕίλει. (Daphnis) docebat illam (Chloen) etiam tibia canere, cui, auspicanti inflare 1) eandem ereptam ipsemet suis percurrebat labiis 2) atque, dum videbatur errantem informare, admodum decore fistulae beneficio osculabatur Chloën.

1) Similis amatoria calliditas est illa Clitiphontis apud Achill. Tat. in ore vulnus accepisse a quadam ape simulantis, ut eius labris sua Leucippe admoveret, indeque svavia ipsa furari posset.

COLUMB.

2) Calpurnius Eclog. III, 55.
Ille ego sum Lycidas, quo te cantante solebas
Dicere felicem, cui dulcia saepe dedisti
Oscula, nec medios dubitasti rumpere cantus,
Atque inter calamos errantia labra petisti.

Vide Barthium ad h. l. qui similes Aristenaeti locos laudat Lib. I. epist. 27., et Lib. II. epist. 5.

BODEN.

Idem. Lib. I. Cap. XII. pag. 84.
’Aλλά φιλείν μέν δέδοικα δάκνει τό ϕίλημα τήν καρδίαν, καί ώσπερ τό νέον μέλι, μαίνεσθαι ποιεί. Sed osculum figere vereor; cor 1) quippe mordet svavium, et instar recentis mellis furorem inducit. 2)

1) Achill. Tatius: καί τό ϕίλημα μιχθέν έπέται, καί βάλλέι τήν καρδίαν. Ac osculum cum eo coniunctum sequitur, atque cor ferit. Moschus in Idyllio quod δραπέτης inscribitur:

Φεγε κακόν τό ϕίλημα, τά χείλεα ϕάρμακον έντί.
Fuge: malum est osculum, ipsa labra sunt venenum.

MOLLUS.

2) Cur id dicat de novo melle, quod quasi paradoxon videtur, consule notas in Editione Bodeniana.

– – – –

Idem. Lib. III. Cap. V. pag. 294.
’Oμως μέν τοι πρίν προσενεγκείν, άπέπεν έιθ’ ούτως έδωκεν. ’O δέ καί τόι διψών βραδέώζ έπινέ, παρέχών έαυτώ διά τήζ βραδύτητόζ μακρότραν ήδόνήν. – – Libavit autem ante ore suo 1) poculum (Chloe), quam illi (Daphnidi) offerret: deinde eo modo dedit. Ille, quantumvis sitiens, tarde bibebat, qua mora concilians sibimet longiorem voluptatem.

1) Μαλ’ έρωτικώς. Apud Lucian. Dial. D. V. c. 2. Iuno zelotypa exprobrat suo Jovi, quod, bibente Ganymede, calicem arriperet, dicens: όσον ύπόλοιπον έν αύτή πίνεις, όθεν καί ατός έπιε, καί ένθα προσήρμοσε τά χείλη, ίνα καί πίνής άμα, καί φιλής. quantum in ipsa restat, ebibis, qua parte ipse bibit, et ubi labia applicuit, ut et bibas simul et osculeris. Inculcat hoc idem Venercis nepotulis Naso, A. A. I., 571. MOLLUS. Nec omisit Magister amoris hoc παραγγελμάτιον. 1. de arte amandi:

Fac primus rapitas illius tacta labellis
Pocula; quaque bibit parte puella, bibas.

Adscribat elegantissimum Agathiae in Antholog.

Είμί μέν ού ϕιλόοινος όταν δ’ έθέλης με μεθύσαι,
Πρώτα σύ γευομένη πρόσϕερε, καί δέχομαι
Εί γάρ έπιψαύσεις τοις χείλεσιν, ούκέτι νήϕειν
Εύμαρέζ, όύδέ ϕυγείν τόν γλυκύν οίνοχόον
Πορθμεύει γάρ έμοίγε κύλιξ παρά σου τό ϕίλημα,
Καί μοι άπαγγέλλει τήν χάριν, ήν έλαβεν.

Quod eruditissimus Scaliger ό πάνυ vertit:

Non sum vinosus: vin’ me deponere vino?
Hac, si tu libes pocula, lege bibam.
Admoris tua labra, nequibo sobrius esse:
Nec fas temeto posse carere mihi.
Nam transmissa tuis ad me fert svavia labris
Ille calix, narrans dona superba sua.

Quanta venustate illud dictum putas? πορθμεύει, etc. sic non minorc Tatius eruditissimus scriptor L. 2. άποστολιμαίον ϕίλημα hoc tale vocat, quem v. – Creber etiam in hac amatoria προεκροϕήσει amoenissimus, Eumathius sive Eustathius est, de Hysmine et Hysminia.

IUNGERM.

De his plura notavi ad Achill. Tat. L. II. c. 9. n. 3.

BODEN.

Idem. Lib. III. Cap. XIII. p. 334.
Ή δέ τόν στέφανόν έφήρμόσέν αύτόύ τή κέϕαλή, καί τήν κόμην έϕίλησεν, ώς τών ίων κρείττονα. Illa vero (Lycaenium) capiti eius (Daphnidis) fertum adaptavit, comaeque utpoti violis praestantiori oscula dedit. 1)

1) Moris fuisse videtur antiquis et comam osculari et caput. Philippus prae gaudio osculum fixit capiti Alexandri. Plut. in Alexand. Καί καταβάντος αύτού τήν κεϕαλήν ϕιλήσας. At postquam desiliit ex equo, caput eius osculatus est. Plut. de conjuratis in Bruto, dicit illos fuisse Caesaris osculatos caput: καί στέρνα, καί κεϕαλήν κατεϕίλουν. Pectus et caput deosculabantur. Apuleius de Photide ait: Vesperi quoque cum somno concederes, et in cubiculum te duxit comiter, et blande lectulo collocavit, et satis amanter cooperuit: et osculato tuo capite, quam invitus discederet, vultu prodidit. In Argonaut. apud Orphea, Peleus discedens filii Achillis deosculatur κεϕαλήν τε, όμματα καλά.

MOLLUS.

Idem. Lib. IV. Cap. XII. pag. 442.
– Πόδας καί χείρας κατεϕίλει. Pedes atque manus (Astyli Domini) exosculabatur 1) (Servus Lamon).

1) Manum alterius osculandam prehendere, humilitatis olim nota erat. Genuum atque pedum gestus in precationibus tum civilibus tum sacris et religiosis, antiquissimus est. Veteres exorare aliquid volentes, genua amplectebantur, in iis numen esse, et sedem miserationis arbitrati; qui modus hodie apud nonnullos frequens humilitatem denotat.

IDEM.

[IV.]

Die Sämmtliche Werke des Herrn Ewald Christianvon Kleist. Wien. 1789. 12.

pag. 85.
Den Schertz mit Küssen zu verschwistern,
Und fern von Neid,
Den langen Abend zu verflistern,
Ists itzo Zeit. (T. i. Télközépbe)

pag. 98.
Komm, treuster Damon, den ich mir erwähle!
Auf meinen Lippen schwebt mir schon die Seele,
Um durch die deinen, unter tausend Küssen,
In dich zu fliessen.

pag. 125.
<Sie mich> Lásd a Rózsák köztt. Dort ruht’ etc.
(Lalagéhoz) pag. 136. (Amynt)
Nur einen Druck der Hand, nur halbe Blicke,
Ach! einen Kuss, wie sie mir vormals gab,
Vergönne mir von ihr: dann stürz’, o Glücke,
Mich, wann du willst, ins Grab.

Idem. pag. 178.
Was küssest du dies Lied, Elise? gieb mirs wieder,
Und küsse mich, in mir steckt eine Sammlung Lieder.

pag. 197.
Lásd a’ rózsák között. Hiba!