Epistula
Ad officiosam requisitionem Spectabilis Dominationis Vestrae, quatenus querelas circa indebitam, insufficientemque alumnos 1mae Grammaticae in scholis nationalibus quibusdam factam praeparationem a me iam saepius ore tenus iteratas, et etiam a Dominatione Vestra Spectabili pro iustis, et fundatis agnitas, fine communicationis cum concernente superioritate Regia scripto proponerem, demisse significo sequentia:
1o Quod linguam Hungaricam attinet, qua ex praescripto et auctores Latini exponi, et Exercitiorum Scholasticorum substrata in scholis Grammaticalibus, post redditum suis viribus linguam patriam, dictari unice deberet, in hac quidem universim exceptis duntaxat iis, qui scholas nationales in locis Hungarii terminarunt, adeo exiguum profectum ad Gymnasium attulerunt adolescentes, ut eos, licet eminentium aut priorum classis adscriptos, desideratos vel hungarii declinandi, conjugandique peritia, compositioni hungarico latinae prorsus inidoneos deprehenderim. Talia loca sunt: Leutschevia, Iglovia, Kesmárk, Olaszinum, Várallya.
2o Idem fere dicendum habeo de Lingua Latina exceptis ex parte huiatibus scholis nationalibus, nam qui ex ceteris ad Gymnasium huias confluxerunt, tantum abest ut ita dictorum Praeceptorum, Rudimentorumque notitia sint imbuti, ut nec coniugandi, declinandive promptitudine sufficienter instructi sint.
Quod cum non tantum progressibus parti Juventutis melius institutae moraminivere, verum etiam conatum, et diligentiam Moderatoris quamtumvis industrii ingrato successu possit eludere, humillime instandum duxi Dominationi Vestrae Spectabili, quatenus re ad respectivam superioritatem Regiam delata, deinceps minimum, cum hocce anno scholastrio medela defectibus expositis adferri iam nequeat, eos ordines procurari facere dignetur, ut Juventutem scholis nationalibus egressam necessariis ad Gymnastica studia auspicanda apparatibus insctructam accipere valeamus.
In classe Proficientium
1o Quod Institutiones Grammaticales attinet, in classe Proficientium cum nemo repertus sit excipiendum Praelectionum Latinorum incapax Latinam fuisse pro vehiculo adhibitam: In classe Incipientium autem, cum hae continerentur maximam Partem Juventutis anni 1mi qui 1mo ex scholis nationalibus ad Gymnasium gradum facientes ac proinde necdum satis expediti ad Latine loquendum, adhibitam fuisse loci popularem, id est Germanicam, et Slavicam.
2o Quod vero vocabularium concernit, in classe tam Proficientium, quam Incipientium versionem omnem et ex praescripto lingua Hungarica lubet vernacula fuisse consuetam.
Hinc etiam ultronea sequitur in nostrate quidem Gymnasio nullam Juventuti necessitatem fuisse impositam libros Hungaricos, quorumque demum nonnulli illi veniunt, coemendi, quo studium Linguae Hungaricae difficile; aut odiosum redderetur. Super merito, quaenam in huiate Gymnasio Grammatica Hungarica praelegatur, et qualis lingua pro vehiculo aplicatur Hungaricae?
Ad gratiosum Regiae superioritatis Intimatum a Dominatione Vestra Spectabili mecum fine circumstantialis scriptae tenus praestandae Informationis communicatum demisse respondeo sequentibus:
Leutschoviae die 12 Octobris anno 1793.
Spectabilis Dominis Vestrae
Humillimus servus Gabriel Dayka
Ab Újhelly Linguae et Literaturae
Hungaricae Professor publicus ordinarius Regni