Szerdahely György Alajos művei
Opera Szerdahelyana
Elektronikus kritikai kiadás

Musae, et Nymphae Ruri habitant: ideo Musae dicuntur Heliconiades, Parnassides, Castaliae, Pegasides, Aganippeae, Pieriae etc. Nymphae autem Lemoniades Oreades, Dryades, Hamadryades, Ampeae, Naiades etc., quae nomina apud Graecos significant illa loca et Officia, quae colunt Musae, et Nymphae.

Est versus Virgilii ex Lib. VI. Aen. quem Poeta una cum aliis in oculis et mente habuit.

Dum Athenaeum et Academia stabat Tirnaviae, hac in Villa solebant Academici captare otia.

Thessalia regio amoena, sed montosa: de qua iam Libro priori.

Vid. Virgilium Lib. IV. Georg. aut Ovidium Lib. X. Met.

In Corona huius Silvae sunt Agri per omnes late Campos effusi, et Cereri consecrati.

Dum Athenaeum et Academia stabat Tirnaviae, hac in Villa solebant Academici captare otia.

Thessalia regio amoena, sed montosa: de qua iam Libro priori.

Vid. Virgilium Lib. IV. Georg. aut Ovidium Lib. X. Met.

In Corona huius Silvae sunt Agri per omnes late Campos effusi, et Cereri consecrati.

Honor dicitur Divus: Videsne, quaerit Cic. Lib. II. de Nat. Deor. Templum Honoris a M. Marcello renovatum, quod multis ante annis erat bello Ligustico a Q. Maximo dedicatum? – Erat autem templum Honoris, cum templo Virtutis ita coniunctum, ut ad Honorem ingressus esset per Virtutem; quo significabatur non nisi per Virtutem esse aditum ad Honorem.

Viri erant Religiosi et docti, qui profanas etiam Scientias tradiderunt.

Illi dictum esto: Equid in Antiquam Virtutem, animosque viriles et pater Aeneas, et avunculus excitat Hector? Aen. III.

Regnat (Amor) et in Superos ius habet ille Deos; inquit Ovidius Epist. 3. Virgilius autem Eccl. 10. Omnia vincit Amor.

Tyrannus Cupido a Platone dictus est, quod in animos saevire soleat; id quod etiam Euripides in illo versiculo, quem Abderitae deleri cupiebant, ostendit: συ δ’ ὠ θεων τυραννε, ’κ’ ἀνθρωπων ἑρως! Hanc autem Tyrannidem ab iis accipit, quos eadem torquet; eo prorsus modo, quo Fortuna Divinitatem: Nos facimus Fortuna! Deam, coeloque locamus.

Arx Regia in Monte collocata datur Stationi, habitationique Cleri.

Excellentissimus Carolus Comes Eszterhazy de Galantha. Episcopus Agriensium.

Facultas, seu Schola Theologica Regiae Scientiarum Universitatis portio cum Seminario Generali abivit ex Urbe Buda. Aeneas quoque Penates suos, magnosque Deos Troia secum aspotavit. Aen. II.

Eodem anno perlata sunt Viennam.

Theologia, Philosophia, et similia nomina Technica, iam alioqui Civitate donata, necessitate metri non sine multo aliorum exemplo sic usurpare placet, ut vides.

Profanae Scientiae in eam domum immigrarunt, in qua prius Iudiciaria Regni Tribunalia constituta fuere.

Non enim fulminare, sed illuminare debet Theologia: Mons illi prorsus idonee fuit adtributus.

Oppidum Lucaniae amoenissimum felici sub Coelo, et Rosarum abundantissimum. Paestana Rosaria Celebrat Ovidius et Virgilius; quae Poeta propter similitudinem nominis et rei ad Pestum urbem Hungariae transtulit.

Catharina ex illustri veterique prosapia Kiss de Nemeskér.

Salus a Romanis ut Dea culta fuit; quae cum nominabatur, Feriae fuerunt, testante Macrobio. Fingebatur in forma Mulieris in Solio sedentis; pateramque tenentis; prope erat ara, quam anguis caput adtollens ambiebat. Impium igitur erat apud eos dicere, quod lego in Adelphis Terentii: Ipsa si cupiat Salus, servare prorsus non potest hanc familiam.

Ὑγιεια, vel Ὑγεια, Hygiaea Sanitas, fere est eadem Graecorum Dea, quae Romanorum Salus, Aesculapii aut uxor, aut filia. Simulacrum illius Pausanias apud Sicyonios fuisse ait, quod vix adparere videbatur; cui mulieres capillos dicabant, resecabantque.

De Coniugio et Coelibatu Sacerdotum multi Sermones et libri sunt facti, sparsique postremis his annis: nihil est in eis dictum, quod antea dictum non fuit.

Pius VI. Pontifex Romanus.

Narrat Poeta se nuper Oraculum Phoebi (sunt enim eius responsa certissima) poposcisse eo fere modo, quo Aeneas Lib. III. apud Virgilium: cuius meminisse volo. Responsum, quod dedit, sequitur.

Estne Roma infallibilis in Beatificatione et Canonizatione Hominum etc.? Divinae illius Providentiae quae promissa fuit Ecclesiae, negotium est, videre, ne quis pro Sancto colatur, et colendus proponatur, qui Dei iudicio factus est reprobus.

In America dum fuit, multas controversias habuit cum Dominicanis, Franciscanis, Augustiniensis, Prorege et Archi Episcopo Mexicano; sed omnium multo gravissimam cum Iesuitis propter Decimas, et peculiaria, quibus illi fruebantur, privilegia et immunitates. Anno illius seculi quadragesimo septimo prohibuit duobus Iesuitarum Collegiis, ne predicarent. Illi autem et verbum Dei praedicarunt, et Confessiones exceperunt. Episcopus duobus Collegiorum Rectoribus imposuit poenam Excommunicationis latae sententiae. Igitur die 20. Martii Iesuitae elegerant Conservatores, qui post consilia sexdecim diebus agitata fecerunt edictum: Patres esse restituendos ad usum et possessionem praedicandi, audiendique poenitentes. Palafox die 16. Iunii discessit ab urbe, et latuit in eremo. Capitulum credidit Episcopatum vacare, deditque licentiam Iesuitis; qui tamen die 19. Iulii suam priorem licentiam produxerunt. Controversia delata est ad Innocentium X. Pont. Max. qui continuo constituit singularem Congregationem ex quinque Cardinalibus et quatuor Praelatis. Ista vero censuit et Episcopum, et Iesuitas, et Conservatores errasse: Ceterum serio in Domino hortatur et monet Episcopum, ut Christianae mansuetudinis memor erga Societatem Iesu, quae laudabili suo instituto in Ecclesia Dei tam fructuose laboravit, ac sine intermissione laboret, paterno se gerat affectu, eamque in regimine Ecclesiae suae perutilem adiutricem agnoscat, benigne foveat, et pristinae suae benevolentiae restituat. Haec et multa alia videri possunt in Bulla Innocentii X. die 14. Martii an. MDCXXXXVIII. edita. Hoc edicto non fuit finita lis; Episcopus enim multas alias accusationes adtulit, et caussam usque ad annum MDCLIII. produxit. Jesuitae se purgarunt, et isto tandem anno Congregatio ultimam suam Sessionem habuit, ac inter alia Palafoxio scripsit: Sicut eadem Congregatio dictos Societatis Jesu patres serio admonitos cupit, ut omni obsequio et observentia certare studeant in amplitudinis tuae merita ac dignitatem, - - ita pariter te etiam atque etiam hortatur, ut ea, qua decet, in tam laudabilem prosituumque Ordinem existimatione Religiosam hanc familiam in Vinea Domini summo cum fructu ac labore desudantem paterna charitate amplectaris, ac foveas. – Deinde ad petitionem Iesuitarum severum prorsus Monitorium dedit, et praecepit sub Censuris, ut Decretum publicetur, Societas Iesu non molestetur, suis privilegiis uti sinatum etc. anno MDCLIII. die 17. Septembris. Decretum istud fuit iterum confirmatum die 9. Octobris eiusdem anni, et mandatum, ut publicetur. – Haec omnia, et multo plurima alia continetur in scripto Romae anno MDCLIII. die 5. Novembris typis evulgato, cui titulus: Processus et Finis Caussae Angelopolitanae etc. in fol. min. – Palafox perdita lite deseruit Episcopatum.

Pellicot (Vie de Mr. Palafox) ait: Quid sit de hac causa sentiendum? sic habeto: Episcopus potuisset suum fervorem frenare, et coercere; in processu enim huius caussae valde multum ignis ostendit. Agnovit suum errorem post suum in Hispaniam reditum; ubi sincera ductus poenitudine priorum factorum, retractavit omnia, quae in adversam partem, praesertim in Ordinem in Ecclesia Dei praecipuum, dixit, scripsit, et fecit. Ita eius Biographus. – Propriam eius retractationem legere est in Annotationobus in Epistolam et Theresiae Sexagesimum quintam.

Magnam in eo fuisse vim imaginandi testantur dicta et facta. Scribit enim inter alia, se a Jesuitis ad necem quaesitum in solitudinem secessisse; Christum sibi servivisse in forma hominis per annos plures, et cum iter faceret, currum, ne everteretur, tenuisse; peregrinationem cum Virtutibus tamquam Nymphis formosissimis suscepisse, Visiones multas habuisse etc.

Videatur Vita a Pellicotio scripta; item Processus et Finis Caussae Angelopolitanae Romae editus; aut, quae in Bullario Romano reperitur, Bulla Innocentii X. etc.

Habeo prae manibus Theses XVII Lucae in hac materia vulgatas. – Siquis diligenter inquirat: quis fuerit Palafox? qui? et cur eius Apotheosim urgeant? reperiet non vanam esse opinionem.

Oraculorum duo esse genera scribit Cicero in Libro de Divinatione; unum, quod a furentibus profundebatur, ut a Pythia numine Apollinis correpta; alterum, quod aequalis, vel paribus Sortibus e sitella, vel urna ducebatur. – Mercurianus hic est Vates e primo genere.

In Palatio et Horto Gustus exquisiti. Legitur autem in fronte huius palatii ista epigraphe: Quieti, non Otio.

Matthiae Corvini Regis Hungariae bello et pace, literis et Sapientia celeberrimi, qui Budam suis operibus mirifice exornavit, et orbe toto famosam reliquit.

Vera et adcommoda erat inscritio in Vahl Albensis Provinciae oppido. Recte etiam a Theophsrasto est laudata Hospitalias. Est enim, ut mihi quidem videtur, ait Tullius Lib. II. Off. valde decorum, patere domos hominum illustrium illustribus hospitibus.

Barbara, Excell. Comitis Joannis Csáky Iudicis Curiae Regiae Coniunx, nata a Comitibus Eszterházy, mulier religiosissima, et omnibus sacris profanisque virtutibus usque ad admirationem et rarum exemplu ornatissima, brevi ex morbo mortua Budae anno MDCCLXXXVI.

Ex Aen. II. Virgilii.

Corvi inter Aves Oscines habebantur, dabantque Carmine, seu Cantu suo augurium apud Romanos: ita Horatius Lib. III. Ode 27 diserte ait Corvum oscinem. Quod Corvi de interitu Paulinorum augurium suo cantu fecerint, mirum non accidit illi, qui meminit Corvos huic Virorum Ordini peculiariter fuisse addictos. Nam ut infra etiam dicam, Paulum Thebaeum, Paulinorum patrem aut antesignanum Corvus adlato quotidie pane sustentavit. In memoriam huius beneficii Corvos illi suis in domibus veros, et fictos habuerunt, et Signum pro se usurparunt.

Paulus Anachoretarum Patriarcha seculo tertio natus omnem fere aetatem in solitudine consumsit; vitam eius non ineleganti oratione, sed nescio qua fide? dedit Divus Hieronymus. Eusebius vir quidem pius, patria Strigoniensis, Paulum imitatus cum nonnullis aliis, vitam solitariam agebat in monasterio S. Iacobi prope Patach. Ut autem suos mores ad normam religiosam melius componerent, a Paulo Episcopo Weszprimiensi Constitutiones quasdam acceperunt; et Congregationem a nomine Pauli Eremitae nuncuparunt. Annod deinde MCCCVIII, cum ei praeesset Laurentius quidam Strigoniensis, a Clemente V. P. M. regulam S. Augustini obtinuerunt. Ordo totus anno MCCCXVII. a Joanne XXII. P. M. confirmatur; qui in Hungaria maxime floruit.

Si sides est Hieronymo, unde nata videtur esse traditio: Paulo in eremo Thebaidis degenti Corvus panem dimidium per omnes annos quotidie adferebat; cum autem Antonius apud eum hospitabatur, integrum accipiebat, ac sitim, ut alias semper, vicino fonte temperabat.

Idem Hieronymus testatur, quod fas est credere, tegumen Pauli ex Palma fuisse; ex Palma enim cibum, potum, vestitum, et alia multa confieri posse notum est. Vide e veteribus Plinium Libro XIII. cap. 4.

Mirabile est, quod de Sepultura Pauli legitur. Dicamne? Moruo Paulo ecce duo (sic enim scribitur) Leones ex interioris Eremi parte currentes volantibus per colla iubis ferebantur! Quibus adspectis primo exhorruit (Antonius); rursumque ad Deum mentem referens, quasi Columbas videret, mansit intrepidus. Et illi quidem directo Cursu ad Cadaver beati senis subsisterunt, adulantibusque caudis circa eius pedes adcubuere, fremitu ingenti rugientes; prorsus ut intelligeret eos plangere etc. At ego imperare mihi non possum; ut reliquam eius narrationem adtexam. Satis erit dixisse: Paulum a Leonibus terrae datum esse. Hinc etiam adparet caussa, quapropter Ordo Ille Religiosus suo in Scuto Palmam cum duobus Leonibus gesserit?

Ista sunt scilicet ornamenta; seu attributa Sepulcri; Insulam enim et Crucem gestavit Generalis Ordinis Praepositus, habuitque locum in Comitiis Hungariae inter Proceres. Signa cetera sunt etiam propria.

Prope Mausolaeum collocatur Palma, quae ut aeternum vireat, precatur Poeta! Est autem Palma victoriae Signum, propterea, quod urgentibus, opprimentibusque non cedat; ait Plutarch.

Iacobus Mariosa Italus; multa eruditione celebris Bibliothecae Archi Episcopalis Coloczae Praefectus, a scriptis etiam operibus clarus.

Tangitur Auctor, qui Zoologicon Carmine compositum eo tempore vuglaverat.

Henr. Phil. Conr. Henke Annalium Literariorum cum Paulo Iacobo Bruns Auctor doctissimus Helmstadii, qui Scripta Gloriosi huius Eruditi recensuit.

Graeca illa Diva est Excellentissima Comes Elisabetha Zichy nata e Comitibus Berényi, quae in sua senectute Graecam Linguam didicit labore improbo, et cum Catone (ut est apud Ciceronem in Libro de Senectute n. 8.) dicere potuit: Graecas literas senex didici; quas quidem sic avide arripui, quasi diuturnam sitim explere cupiens, ut ea ipsa mihi nota essent, quibus nunc me exemplis uti videtis. Poesis mea Narrativa ad Aestheticam Conformata, eius nomini est inscripta anno MDCCLXXXIV. Dedicatio lapidali stilo facta exhibet rarae Mulieris characteres.

Erat ille tunc in Regia Scientiarum Universitate Studii Iurisprudentiae Director et Praeses.

Scheda promissis ingentibus plena, typisque data volitabat, quae ingentem hominum Copiam in locum designatum excitabat. Ut incommodum omne vitaretur, Milites etiam armati ad vigilias advocati fuere. Factum est, quod multi futurum praesenserant, atque etiam dixerant. Sequutus erat risus, et indignatio.

Mercurius cum sit Nuncius, Interpresque Deorum, a Graecis, ut aiebam, dicitur ἑρμης; et quia munia habet multa et magna, τριςμεγιστος adpellatur. Non nescio Hermetem alium nominari Trismegistum, quod ille apud Aegyptios fuerit maximus Philosophus, Sacerdos, et Rex.

Centauri in foribus stabulant etc. Aen. VI.

Vid. Ovid. Lib. IV. Met.

Aen. VI.

Culpam Poena premit Comes; ait Hor. Lib. IV. Ode. 5. Et: Raro antecedentem Scelestum deseruit pede Poena claudo. Lib. III. Ode 2.

Vuglatissimus est illud Diogenis: qui dum pleno die per plateas urbis itat ardente cum lucerna, interrogatus quid faciat? Hominem quaero, repondit.

Harum enim Gratiarum Imagines eleganti Scalpello in aere laboratas vidit Poeta e pariete pendentes.

Hunc Musa genitum legit Cytherea, ducemque praefecit thalamis. Nullum iunxisse cubile hoc fine, nec primas fas est adtollere taedas. Claudianus in Epithalamio.

Apud Orpheum, Apollonium, et Valerium Flaccum sunt haec Argonautica. Nec Coelum vacat navigiis; quippe Argo navis inter sidera micat. Opinio est, Argo in sidus coeleste conversam esse; quod Flaccus praedixit: ituram in Sidera puppim; quam et loquacem et fatidicam Poetae vocant. Hyginus eam putavit lucere stellis tribus et viginti; alii viginti quatuor dixerunt. Sed de Navi Coelesti Aratus, et Astronomi.

Hac ex causa debet Aeolus favere huic Classi; nam etiam Homerus in Odyssea dicit: Ἀεολος Ἰπποταδης φιλος ἀθανατοισι θεοισι.

Deos aliquando navibus vectos, aut navigationi praefects fuisse, testis est Antiquitas Poetica. Ingentes de Puppe Deos commemorat Persius.

Fraus scilicet illa, cuius effigiem dedit Dantes Alligierus, et Boccatius: Facies est Hominis, corpus reliquum serpentium, variis maculis et coloribus distinctum; cauda terminatur in aculeum Scorpionis. Natat in undis Cocyti, et facie tantum solet adparere.

Propugnaturus erat Universam Theologiam.

Allegorice dictum est; Apollo enim Poeticus est formosus, pulcher, intonsus, imberbis; licet habeat filium barbatum Aesculapium; cui quidem barbam auream in Epidauro demi iussit Dionysius Siciliae Tyrannus; dicens, non convenire barbatum esse filium, cum in omnibus sanis pater imberbis esset. Cic. Lib. III. de Nat. Deor. n. 34.

Superius n. II.

Dodona urbs Epiri veteris; cui Nemus erat adsitum Iovi cum templo sacrum, Homeri carminibus, et Oraculis in Graecia vetustissimus celebratum; unde Iupiter Dodonaeus, ministrae autem Dodonides, quas Hyginus post Pherecydem dicit fuisse septem Hyades, modo inter astra locatas. Iupiterne ipse, aut Ministrae Sacerdotes? vel Columbae, aut Quercus, vel Folis? dederint oraculum, non convenit Fabulae. Historiam vide apud Herodotum Lib. II.

Non Deorum tantum, sed omnium Mortaliium miserrimi, quibus semel mori non licet; aut Lactant. Lib. I. de Falsa Relig.

Dicamus et Labyrinthos, vel portentosissimum humani impendii opus; incipit ille Lib. XXXVI. Cap. 19. – Quatuor autem fuere Labyrinthi, nimirum Aegyptius, Creticus, Lemnius, et Italicus; quos ille describit.

Aristomachus quidam sexaginta prope annos consumsisse dicitur in natura Pulicum investiganda. Haec fama forte inde orta est, quod Plinius memoret Lib. XI. Aristomachum quemdam Solensem amore Apum ita fuisse correptum ut duodesexaginta annis nihil aliud egerit. Ad ostendendam enim laboris inanitatem, pronum erat Apes cum pulicibus commutare. Ceterum vetus est verbum, quod etiam Lucianus habet: Pulicum vestigia metiri. Pulicis nomen corripuit Poeta inductus exemplo carminis: Parva Pulex, inimica lues, inimica puellis etc. quod aliqui perperam tribuere Ovidio. Melius forte Columella de Cultura Hortorum monuit: Parvulus aut Pulex irreoens dente lacessat etc.

Galerita dicitur teste Plinio Lib. XI. Cap. I. quod apicem habeat in capite ad similitudinem galeri, unde Galericam dixit Varro. Postea Gallico vocabulo dicta est Alauda, quod etiam Lagioni tributum fuit. Graecis dicitur κορυδαλος, et κορυδος a κορυς galea, vel Cassis; ideo etiam Cassita nominatur.

Marusius, seu Mariscus, cuius iam Herodotus meminit ex Alpibus Transilvaniae natus venit in Hungariam, et Provinciam Aradiensem a Banatu separat, ad Szegedinum urbe min Tibiscum influit: Flavus dicitur, quia est Aurifer.

Posonium a Pisone quodam conditam aliqui autumabant.

Alauda Bonatum Artium Studiosus hic suo in genere nominatur; postquam metamorphosim est passus, mutavit genus, in latino tantum nomine factus Avis Alauda; nam apud Graecos manet ὁ κορυδαλος.

Intentus studio Naturae, quod hac aetate plurimos habet cultores.

Expertes furandi homines hac imbuit Arte Mercurius Maia (Atlantis filia) genitus; ait Prudentius.

Habemus iam plurimos libros, qui pleni sunt Mulieribus per omnem aetatem celeberrimis, ut erant apud Israelitas Debbora, Iudith et Iahel, apud Amazones Penthesileia et Thalastris, Massagetas Tomyris, apud Romanos Veturia, apud Salmirenos Zenobia, apud Anglos Elisabetha etc.

Sub nomine Semiramidum intelligo Mulieres Celeberrimas, quibus illa praeivit Semiramis Assyriorum Regina, Nini Regis uxor, quae mortuo viro res praeclaras gessit, et Viri nomen meruit, hanc Cyrus et Alexander admirati fuere, quo din ista et magnitudo animi et rerum claritas plurima emicuisset. Ad nostram usque aetatem valuit, quod scriptores de illa tradidere: fuisse Mulierem omnium clarissimam.

Habemus iam plurimos libros, qui pleni sunt Mulieribus per omnem aetatem celeberrimis, ut erant apud Israelitas Debbora, Iudith et Iahel, apud Amazones Penthesileia et Thalastris, Massagetas Tomyris, apud Romanos Veturia, apud Salmirenos Zenobia, apud Anglos Elisabetha etc.

Sub nomine Semiramidum intelligo Mulieres Celeberrimas, quibus illa praeivit Semiramis Assyriorum Regina, Nini Regis uxor, quae mortuo viro res praeclaras gessit, et Viri nomen meruit, hanc Cyrus et Alexander admirati fuere, quo din ista et magnitudo animi et rerum claritas plurima emicuisset. Ad nostram usque aetatem valuit, quod scriptores de illa tradidere: fuisse Mulierem omnium clarissimam.

Ex hoc antiquo Verbi sit transitus ad Aczél Hungarum; quod nomen Graecis et Latinis dicitur Chalybs.

Venus hic accipitur pro pulchritudine, venustate, elegantia, et gratia more prorsus latino, uti est apud Plautum in Sticho: Profecto amoenitates omnium venerum, et venustatum adfero; - et non semel apud Quiintilianum.

Chalybes populi in Ponto ferro praestanti celebres, quod Chalybs dictum est. Videri potest Strabo, et Plinius. Iustino Chalibs est Hispaniae fluvius, in quo Chalybes accolae ferrum optime temperabant. Sub nomine Chaybum possunt hic intelligi Ignatiani.

Barbara de Gaal genere, forma, et omni vitute decora.

Amores. Erat enim Dione mater Veneris, ex qua nati sunt ἀρως, et ἀντερος Amor scilicet rectus, et reciprocus; qui Coniugibus sunt necessarii. Porphyrius Philosophus narrat rem lepidam, sed doctrina plenam. Cum, inquit, Cupido infans parum calesceret, Venus Themin deam consuluit; quae Veneri responsum dedit: Cupidini Anterota necessarium esse, qui rependat vices, ut mutuam vicissim dent operam. Cui Venus aquiescens Anterota (quasi Anticupidinem dicas) genuit; quo vixdum nato, Cupido adolescere coepit, et alas pennasque explicare. Quin quoties Anteros adesset, Cupido formosior et procerior; absente illo contra accidere videbatur.

Discordia demes Vipereum crinem vittis innexa cruentis; Aen. VI: quam Graeci dicunt ἐριν, seu ἐριδα, in morem Furiae formatant.

Ill. D. Michaeli Bezeredy de Eadem ad Supremum Iustitiae Tribunal (Tabula Septem Viralis dicitur) Consiliario Aulico; qui dimissionem a munere exoravit.

Andreas Semsey de Eadem Consiliarius Regius ad Tabulam Iudcariam Appellationis, Poeseos amantissimus.

Quamdiu Natura sibi constat, verum est illud Iuvenalis in Satyra XIV. Numquam aliud Natura, aliud Sapientia dicit; sed ἠδη πονηρα την φυσιν διαστρεφει: Mali Mores pervertunt Naturam, ait Menander.

Est enim Transilvania veteris Daciae pars praestantissima; quam Seculo secundo Traianus, et Hadrianus converterunt in Romanam Provinciam.

Septem praecipue Castris super Montes exstructis olim excellebat; unde hodiernum etiam nomen Siebenbürgen apud Germanos: quod etiam Slavi lingua sua dicunt. Montes abundant metallo, alisque fossilibus, uti auro, argento, cupro, ferro, mercurio, cinnabari, antimonio etc.

Cum Marusio praecipuus Transilvaniae fluvius.

Est enim Georgius e Comitibus Banfy de Losoncz Gubernator Transilvaniae; cui Vicarius datur ex Hungaria Comes de Réwa.

Habemus iam plurimos libros, qui pleni sunt Mulieribus per omnem aetatem celeberrimis, ut erant apud Israelitas Debbora, Iudith et Iahel, apud Amazones Penthesileia et Thalastris, Massagetas Tomyris, apud Romanos Veturia, apud Salmirenos Zenobia, apud Anglos Elisabetha etc.

Sub nomine Semiramidum intelligo Mulieres Celeberrimas, quibus illa praeivit Semiramis Assyriorum Regina, Nini Regis uxor, quae mortuo viro res praeclaras gessit, et Viri nomen meruit, hanc Cyrus et Alexander admirati fuere, quo din ista et magnitudo animi et rerum claritas plurima emicuisset. Ad nostram usque aetatem valuit, quod scriptores de illa tradidere: fuisse Mulierem omnium clarissimam.

Phoebus Apollo est utique Deus Medicus.

Puer Cebalius est Hiacynthus; de illo, Cyparisso vide Lib. X. Met.

Cyclopes sagittis confixit, Midam punivit, Marsyae pellem detraxit, Pythonem serpentem interfecit etc. quae in Sacra Poetarum Historia sunt.

Stephanus Agych Canonicus Quinque Ecclesiensis anno MDCCLXXXIII. dedit Carmen in festam Inaugurationem III. D. Comitis Georgii Niczky de Eadem, S. C. et R. A. M. Camerarii, In I. Comitatus Veröczensis Supremi Comitis.

Latino Laurentum Regi, qui profugum Aeneam suscepit hospitio.

Hactenus ex Lib. VII. Aen.

πανδορα ex πας omnis et δωρον munus dicta, quod ab omnibus Diis peculiare quoddam donum acceperit, et omnibus virtutibus excelluerit.

Cicero Lib. II. de Nat. Deor. Proserpina aedem est, inquit, quae περσεφονη Graece nominatur; de qua Ovidius in Fastis et Metamorphosibus multa. Claudianus autem in poemate de Raptu illius plurima dicit. At mihi Persephone nigram denunciat horam: queritur Tibullus.

De quo Manilius Lib. I. et V. autem Procyon seu προκυων, latine Antecanis seu Praecanis, quis ante Canem maiorem in Coelo oritur. Dicitur etiam Canis primus, Canis minor, ad disctinctionem Canis maioris, Procyon stat in Coelo post Orionemsub pedibus Geminorum, caudam vertit ad caput Hydrae, et quasi latrans consequitur Orionem – fabulantur autem Poetae, hunc unum e Canibus Orionis fuisse, quem ita charum ille habuit, ut coelesti sede carere, quam Canis sui consuetudine privari maluerit; hunc igitur a Diis obtinuit, sibi adhaerentem inter sidera collocari. – Alii non Orionis sed Helenae caniculam delicatam volunt, quam secum e Graecia Troiam abducebat; sed accidit, ut casu ceciderit in Mare iuxta Euboeam Insulam, ubi sub,ersa fuerit, cuius interitum, cum doleret Helena, impetravit a Iove, ut inter sidera collocaretur. – Hygin. 2. Astron. Poet.

Supremus per Hungariam Studiorum Protector.

Qui fuerint Dipnosophistae (a δειπνον et σοφος)? non est mihi necesse declarare. Differebant inter epulas de rebus et scientiis variis. Athenaeus Naucratita M. Antonii Principis tempore composuit librum Dipnosophistarum, opus varium et eruditum; propterea dicitur a quibusdam Graecus Plinius. Integrum ad nos non pervenit. Si ex eo, quod restat, iudicare licet; nomen Plinii non geret.

Solent Poetae facere lautissimas epulas tam Hominibus, quam Diis. Gustari possunt epulae ex libris eorum.

Συμποσιον, seu Convivium; dissertatio de Amore est inter praecipua Platonis opera. Suma illius haec est: Amorem non esse Deum, sed cupiditatem, quae nec bona, nec mala est, sed huiusmodi, ut bonum adpetat. Amoris huius officium esse, ut inter Deum et Homines interpretis munere fungatur; naturam medio quasi loco inter divinam et humanam constitutam, natus enim est patre deo, matre homine.

Maria Theresias Aug. et Apost. Reginae Hungariae. Anno enim eius emortuali datum est hoc Carmen.

Pecunia dicta est a Pecore; seu Petu, quia pecus omnis pecuniae fuit fundamentum ait Varro Lib. II. de Re Rust. et Columella. De Graecis et Hebraeis non loquor. Servius Rex Romanorum, teste Plinio Lib. XXXIII. , primus signavit aes.

Aliorum enim Deorum, Dearumque Cultus in Templis est abolitus; mansit Pecuniae: Naturam mutare Pecunia nescit; ait Hor. Lib. I. Epist. 12.

Huc facit, quod Chremytus apud Aristophanem dicit Pluto: ἐχ ἡσυχος; ἐγω γαρ ἀποδειξω σε του Διος πολυ μειστων δυναμενον.

Viennae (Augusta in Urbe, Caesarum sede) anno MDCCLXXXV. ex imperio Augustissimi Iosephi II. R. H. Concilium erat coactum e praecipuis Iuris Hungarici Consultis, in quo deliberatum, statutumque fuit de nova Themidis regula, seu Iudiciorum Norma in Hungariam inducenda. Themis inde novam Legem, seu Ordinem Iudiciarum accepit, et, non sicut antea fuit, redivit in Patriam. Redeuntem comitatae fuere Divae Pax, Pietas, etc.

De Themide, eiusque Comitatu ac familia adeo multa et varia tradidere Veteres, ut nullo modo possint conciliari, Ideo liberum est Poetae (modo sibi constet) his rebus et numinibus uti suum in opus. Iudicio Hesiodi in Theogonia, ex Themide Iovis coniuge nata est Lex, et Pax. Addamus in hanc aut consanguinitatem, aut Societatem Fidem, Pietatem, Salutem, Astraeam, Nemesim; quae Dea, ut Plinius, Latinum nomen nec in Capitolio quidem reperit. Est autem Nemesis Scelerum ultrix, vehemens, et inexorabilis Dea; inquit Plato. Simulacrum eius ab Agoracrito, vel Phidia elaboratum fuit Rhamnunte, oppido Atticae; unde Rhamnusia. Ita Pomponius Mela, Hesychius, et Strabo. Hoc Signum M. Varro omnibus praetulit. Pausanias in Attica scribens de hoc argumento cum voluptate legitur.

Buda mihi dicitur Bellatrix, Mavortia, Triumphalis, Laureata etc. propter multas illas vicissitudines, quas per Bella subivit, et victorias, quas reportavit: Fuit illa semper sub tutela Martis, et Armatae, Togataeque Palladis.

Suprema enim Regni Tribunalia, Politica et Iudiciaria, in hac Hungariae Metropoli sunt deposita.

Adtingit Poeta aliquas ex illis mutationibus, quae factae sunt in nova Iustitiae administratione.

Gentis Kondeanae pater est Zumur ante quingentos et plures annos in Hungaria notus, documentis authenticis certissime demonstratus.

III. Antonius L. B. Sandor de Szlavnicza, S. C. et R. A. M. Camerarius, et ad Exc. Tabulam Septem Viralem Consiliarius Aulicus eo anno, quo facta sunt ista Carmina, MDCCLXXXVI., die sexta Ianuarii. Nunc Eques Ordinis S. Stephani R. Ap. et S. R. I. Comes.

Illustrissimi Viri Emericus Beöthy de Bessenyö, Bernardus Urmenyi de Eadem, Andreas Semsey de Eadem, Franciscus Niczky de Eadem, Ignatius Bezeredy de Eadem, Consiliarii Aulici, Iurisprudentia, multisque aliis scientiis, et dotibus egregiis ornatissimi: ad hos enim solebat scribere III. Konde.

Gravissimum vitae periculum tunc ille adiit.

In priore Iudiciorum Norma saepe diuque feriari licuit; in hac nova Iustitiae Curia sine intermissione agintatnur Caussae: patent Tribunalia; non prohibetur accessus ad thronum Themidis.

Mortua die XXVI. Octobris Anno MDCCLXXXVII. aetatis XXXV.

Myrtus Vereri dicata, ideo illi gratissima: de qua Plinius multa Lib. XV. Cap. 29. Myrtea serta fecit Tibullus Lib. I. El. 3.

Vetus illa Esther (ita in libro Esther cap. 2.) erat formosa valde, et incredibili pulchritudine, omnium oculis gratiosa, et amabilis.

honorem, et Virtutem in numero Deorum fuisse, et utrique peculiarem speciem ab antiquitate tributam, Lectos meminerit. In eroum imagine video ego Sponsum et Sponsam.

In Tabula Cebetis sic habetur: ἥ δε γυνη ἐκεινη τις ἐστιν etc. dabo rem latino sermone: Sed quae est illam mulier, quae caecae et furenti similis saxo rotundo insistit? Vocatur, inquit, illa quidem Fortuna, neque caeca solum est, sed et insana et surda. Ea ergo quo munere fungitur? Passim, inquit, vagatur, aliis, quod habent, rapit, aliisque largitur; iisdemque rursus statim eripit, quae dedit, eaque donat aliis temere, et inconstanter etc.

Cum Fortunam alii aliter pingerent, Apelles pinxit sedentem. Interrogatus cur id fecisset? quia numquam sedit; respondit.

L. Quintius Cincinnatus Romanus fuit, cui aranti adlatam esse Dictaturam scribit Cicero, Valerius Maximus, Plinius; nomen illi a Cincinnis datum est. Postei eius etiam usi fuere Cincinnis; tandem Caligula Cincinnato suae aetatis Crinem ademit, teste Suetonio. Eadem Gens Quintia, seu Quinctia habuit a quibusdam cognomen Crispinus: quod nostro quoque convenit.

Cinistones dicuntur apud Plautum et Horatium; Cincrarii apud Catullum; Cosmetae (κοσμητης) apud Iuvenalem, et Psecades (a Ψεκαζειν) ancillae, quae matronarum delicatarum capillos medicamento suco conspergunt, vel nardo, alioque odore imbuunt.

Bacchus, et Apollo sunt inter Deos intonsi; unde dicuntur pulchricomi, etc.

Berenice Ptolomaei Philadelphi filia tum maritum Ptolomaeum Evergetem haberet bello implicitum, Comam insignis elegantiae devovit Veneri pro incolumitate Viri. Ille cito, victorque rediit. Mulier voti memor Comam adpendit in templo Veneris, unde die frequenti disparuit. Conon Astronomus in coelos delatam esse dixit, ubi nunc quoque pluribus stellis fulget. De hac Coma natum est Carmen Callimachi Graeci, et Catulli Latini, apud quem legere est historiam; et posim, Astronomica cum scientia egregie descriptam. Ex quo Carmine noscitur, Catullum fuisse scientia astronomica optime instructum, eaque de caussa inter Poetas Nomen Docti obtinuisse.

Phalaris Agrigentinorum in Sicilia Rex notus est a Tauro aeneo, quem Perillus composuerat. Qui in illum missi fuere, igne subiecto cremebantur.

Hic mihi venit in mentem, quod ait Homerus Iliad. IX. 493. στρεπτοι δε τε και θεοι ἀυτοι? flecti enim possunt etiam ipsi Dei etc. qui Preces (τας λιτας) facit Iovis filias.

Palladem esse armatam et aegide munitam nemo nescit. Allegoria est hic; de qua forte monere non est necesse.

Hunc in sensum Bacchylides Lyricus: ἑις ὁρος, μια βροτοισιν ἐστιν ἐυτυχιας ὁδος: θυμον ἐι τις ἐχων ἄπενθη δυναται διατελον βιον etc.

Orpheus et Hesiodus tres tantum fecere Ventos, nempe Boeram, Zaphyrum, et Notum. Boreas et Aquilo mihi idem est; habitat ad Polum Arcticum. Scythiam saepe revisit, et inde se ultro diffundit.

Multis enim rivis et fluviis augetur Danubius, priusquam Budam delabatur.

Alatos Ventos dixere non tantum Graeci et Romani, sed etiam Hebraei Poetae; ut est in Codice Divino.

Boream etiam esse Deum dixere Veteres; ideo illi templa, sacraque faciebant.

Danubius est necessarius Marti ad Bellum, Cereri ad Annonam, Mercurio ad Mercimonia. Sed frustra illo suspirat eorum opem saeviente Bruma, et potissimum Borea.

Anonymus ille est ex Ordine Ecclesiastico; Mitra, et Pedum insignia Dignitatis et Honoris.

Excell. D. C. Antonius Jankovics de Daruvár, qui Lib. I. n. XI.

Illust. Antonium Vörös de Tarád, de quo iam alias.

Sanctus Petrus (Szent Péter) Dynastia III. Antonii Vörös in Provincia Albensi.

Philosophia virtutis contines, et officii, et bene vivendi disciplinam; ait Cicero in Pisonem. Ideo Lib. V. Tusc. Qu. n. 2. Conversus ad eam: O vitae Philosophia dux! o virtutum indagatrix, expultrixque vitiorum! quid non modo nos, sed omnino vita hominum sine te ese potuisset? tu urbes peperisti, tu dissipatos homines in Societatem vitae convocasti, tu eos inter se primo domiciliis, deinde coniugiis, tum literatum et vocum Communione iunxisti; tu inventris legum, tu magistra turoum et disciplinae fuisti. Ad te confugimus, a te opem petimus, tibi nos, ut antea magna ex parte, sic nunc penitus, tibi nos, ut antea magna ex parte, sic nunc penitus, totosque tradimus!

Est Philosophia paucis contenta iudicibus; multitudinem consulto ipsa fugiens, eique ipsi et suspecta, et invisa. Lib. II. Tusc. Qu. n. I.

Sophistas, qut potius Pseudo philosophos adpellare convenit; dignique sunt, qui omnibus illis Satyris, sarcasmisque accipiantur; quos Socrates apud Platonem in eos saepe effudit.

Qui ob virtutem Clarissimus, et quasi Africanus inter deos habetur; ait Lactant. Lib. I. n. 9.

Philoctees Paeantis filius, Herculis Comes.

Duos praecipue Stephanos habemus in Fastis Ecclesiasticis, Protomartyrem alterum, alterum Regem ex Hungaria. στεϕανος Corona, μαρτυρ testis.

Meleager Avunculus suos (matris fratres) occidit. Mater Althaea, ut hac de caede vindictam sumeret, fatalem illum stipitem, cui vita, salusque filii sui Meleagri fuit a Parcis addicta, coniecit in ignem, et eum per flammas coegit moru. Historiam recenset Ovidius Lib. VIII. Met.

Celeberrimus Flamsteed Angliae Astronomus Anno 1690, et cel. Tobias Mayer Academiae Reg. scientiarum Göttingensis Astronomus Anno 1756 semel tantum conspexere hoc sidus; nam si ultra, diversisque Diebus hunc Planetam observassent, motum illius, quem censeo tunc e Tellure visum, non fuisse Stationarium, certo comperissent, et iste vel ille prior novi Planetae ante Herschelium Repertor extitisset. Quod autem Flamsteed et Mayer, dum Catalogum stellarum fixarum construere, unam tantum istius Astri observationem habuerint, ea est caussa, quod Luce, et Magnitudine sua apparente simillimum est Fixis sextae vel septimae classis, quas propter ingentem talium stellarum Numerum Astronomi, dum Catalogum Fixarum construunt, semel duntaxat soleant observare, earumque Positionem ex una tantum observatione designare, et ordini, Catalogoque suo inscribere. D. Herschelius quamprimum hoc Astrum repetita post duas Dies observatione, suo Loco morum deprehendit, celeberrimum D. Maskelyne Astronomum Regis Angliae commonuit, qui primo motum eius determinavit, et Cometam vel ad Solem accedentem, vel ab eo recedentem esse ratus, Astronomos Europae ad novum hoc Phaenomenon excitavit. Multi per annum integrum invigilarunt huic sideri, et sicut cum Cometis fieri solet, in Orbita parabolica suis illud Calculis subiecerunt: tandem cum nulla Parabola Motibus eius a Tellure invariata ad sensum maneret, More Planetarum in Orbis Elliptica, non multum a Circulo differente periculum facere instituerunt, et omnino Planetam, idemque esse sidus compererunt, quid Flamsteed et Mayer in iis prorsus Locis semel conspexerunt, sen Fixam, ob Caussssas dictas putaverunt. Id quoque feliciter accidit, quod eo Tempore, sciliccet Die 13. et 15. Martii Anno 1781. dum secundum visus est Herschelio, non fuerit Stationarius: nam secus Motus illius animadverti non potuisset, mansissetque in Catalogo Fixarum Stella Fixa, ac inter extinctas numerata. Geminae sunt igitur huius Inventionis caussae: altera, quod Astrum istud ab Herschelio secundum et iterum fuerit observatum; altera, quod eo Tempore non fuerit Stationarium. Historiam Inventionis huius cel. D. de La Lande proponit Tom. VIII. Ephemer. Motuum coelestium de Anno 1785. Eadem latine reddita, inserta est Ephemeridibus Astron. Vindob. ad Annum 1787. in Appedice. Idiomate teutonico eandem conscripsit cel. D. Bode Astronomus Berolinensis sub Titulo: Von dem neu entdeckten Planeten; Berolini Anno 1784. Idem plurima de hoc Planeta refert in suis Ephem. Berolinensibus Idiomate teutonico editis ab anno 1784 ad 1789; plenissime autem in Transactionibus Philos. Anglicanis.

Vox Graeca Uranie latine redditur coelestis.

Uraniam semper fuisse Virginem, potiot est Antiquitatis sententia. Fuere nonnulli, qui Musas omnes semper castas mansisse dixerunt: uti Plato in Epigrammate Testis est, quod est apud Diogenem Laertium Ἀ Κυπρις Μουσαισι etc. Ideo Lucianus, quem nunc certe plurimi amamus, ait: Musas esse ἀτρωτους, seu invulnerabiles, quod Facem, Sagittasque Cupidinis nunquam fuerint expertae. Sunt tamen, qui Musas Filios, Filiasqie progenuisse dicant; sed haec eo sensu Allegorico accipienda sunt (quemadmodum Natalis Comes in sua Mythologia de Musis observat) ut illi, qui Musarum Filii vel Filiae dicti sunt, ea fuerint Ingeniorum, Scientiaeque Praestantia, ut divinitus de Coelo demissi inter Homines viderentur; cum nullum Desiderium Veneris alioquin cadere possit in Corpora coelestia. Dicuntur ergo Musae eo modo Matres, quo Magistri discipulorum dicuntur Patres: ita in Mythologia Linocerii: Clio dicitur Mater Homeri: Polyhymnia Pindari: Erato Sapphus: Melphomene Thamyris: Terpsichore Hesiodi: Thalia Agriculturae Magistra Maronis: Euterpe Nasonis: Uranie Musaei Arati etc. Calliope Orphei, atque hoc modo Musae et Virgines, et simul Matres dici possunt.

De his nullum volo relinquere Dubium, ut appareat novum Planetam, convenienter dici Uraniam. Uranus enim tenet Coelum universum, seu Spatium illud immensum, ac infinitum, quod circumdat totum Systema, et Regionem Planetarum. In hac Planetarum Regione proximus est Urano Planeta novus, seu Uranie Filia, huic autem Frater Saturnus.

Novem fuisse Musas docet Hesiodus, Homerus, et potior Vetustatis Pars, quas Sorores dicunt. Tota Veterum Theologia Musicae superstructa, ad Numerum novem Musarum facta, ordinata est. Quis apud eos Orpheo maior Theologus, et Musicus? persuasum ili sibi habuit, novem esse Sphaeras coelestes, concentumque musicum perpetuo earum Motu fieri: Inde Lyram ille suam novichordam composuit, singulisque Sphaeris unam e Musis dedit, et inde Vim in Homines emanare, Naturamque fieri docuit. Disposuit autem hoc Ordine novem Musas iuxta antiquissimum Systema planetarium, quod hodie Ptolomaicum dicitur, referens Tellurem in Centro quiescentem, circa quam revolverentur Planetae ordine sequenti: 1mo Luna, cuius Sphaerae Praeses esset Musa Thalia. 2. Mercurius Praeses Euterpe. 3. Venus, Praeses Erato. 4. Sol, Praeses Melphomene. 5. Mars, Praeses Clio. 6. Iupiter, Praeses Terpsichore. 7. Saturnus, Praeses Uranie, et totidem dixit Sphaerarum tonos. Nonam namque Sphaeram, quae has octo complecteretur, appellavit Calliopen, quasi bonum Concentum. Ex hoc igitur Orphei et Antiquorum Ordine clarum est, iam tum Uraniam supra Saturnum locatam, et Sphaerae octavae Praesidem constitutam fuisse; et vel hinc intelligitur, novo Planetae supra Saturnum versanti, Nomen Uranie etiam ex Antiquorum Sententia recte tribui. Adeo omnia in Nominis huius Congruentiam conspirant.

Phoebum Magistrum fuisse Musarum communis est Traditio, unde Musicus et Μουσηγετης, quasi Dux Musarum nuncupatus fuit. De hoc ante alios Lutatius in primo communis Historiae aut Probus. Musarum Studia et Artes post alios scriptores recenset Callimachus graecus, et Ausonius latinus. In illis dicebantur esse omnes scientiae et Artes.

Satellites nempe suos, quos habet quatuor.

In Coelo scilicet planetario, quod docet alterum Carmen; non autem in illo maximo, quod Uranus tenet; sic etiam Mundi nomen, et Coelum illud accipiam.

Hoc etiam docent Nomina: Latini Solem dixere, quod sit Solus, ait Varro et Cicero: Graeci Φοιβον, seu purum ac splendidum: Plato Ἀπολλωνα cognominatum scribit ἀπο του ἀει παλλειν τας ἀκτινας a Iactu Radiorum οτι μονος ἐστι, και οὐκι πολλοι, sed puto, non esse necesse, ire per Etymologiam omnium Nominum.

Patrem apellat eum, qui Magister est: Verus autem Uranie Pater non alius est, quam Uranus.

Sermo est de Astrologia iudiciaria, in qua plurimus est Manilius per suum Astronomicon.

Videlicet: ad Uranum Uraniae Patrem.

Scilicet Planetarum, qui vulgo septem hactenus numerabantur cum Luna Planeta secundario; nam Planetae primarii reipsa sex tantum fuere, et novus est septimus; sed nos hic Numerum Planetarum ab Antiquitate hactenus receptum sequimur. In sensu stricto, hodie cum nova Planeta numerantur Planetae primari septem: Secundarii seu Satellites Primariorum decem: quinque scilicet Saturni, quatuor Iovis, et unus Telluris. Venerem Satellite vero et reali destitutam ostendit Hellius in Apppendice Ephemeridum Astron. Vindobonensium ad Annum 1766.. Ephemerides politicae recentiores ferunt, Herschelium circa novum Planetam vidisse duos Satellites; hos tamen esse veros Satellites, dum haec scribo, non satis constat.

Quod de summo Deorum, Dearumque Rege Virgilius Aeneid. X. Annuit et totum Natu tremescit Olympum: sublimius antea Homerus expressit. Iliad. I. prorsus ad Rem meam.

Vero simile est, novum Planetam, praeter aliorum Naturam propria Luce, uti Fixas nitere. Videantur Ephemerides Astron. Vindob. ad Annum 1787. in Appendice.

Si quod Phoebus erat pollicitus, Uranie, obtineret Regionem illam, aut si fingamus Astronomum ex Tellure in hunc novum Planetam translatum, cum Diameter orbitae Uraniae decies octies superet Diametrum orbitae annuae Telluris, cumque orbita haec Uraniae ambiat totum Systema Planetarium, nonnulla consequieretur, quae Astronomi ex Tellure definire nequeunt. Hellius scire cupidus, quanam Ratione, et Proportione ceteri Planetae, eorumque orbitae Systematis nostri Planetarii Astronomo in Uranie constituto optice apparerent, subductis Calculis, sequentia se reperisse scribit. I. Solis Diametrum ex Urania spectatum non maiorem apparere, quam sub Angulo I Minuti, et 40 Secund. cum tamen eadem Diameter ex Tellure (dum Soli proxima est) sub Angulo 32 Min. et 38 Sec. spectetur. Iam vel inde colligitur, quam debili luce Planeta Uranie a Sole collustretur, quae certe insufficiens noscitur, ut Uraniam nobis Terricolis sub exigua Diametro 3 circiter Sec. apparentem, sub ea Intensione Lucis, qua videtur, visiblem reddere possit, adeoque maxime verosimile sit, Uraniam Luce, non a Sole accepta, sed propria gaudere. II Tellurem nostram ex Urania spectatam non maiorem videri, quam sub Angulo I Secundi Circuli, adeoque spectata simul Debilitate Lucis, Tellurem ex Urania libero oculo spectata simul Debilitate Lucis, Tellurem ex Urania libero oculoo vix visibilem fore; pari modo Venerem, quae et remotior ab Urania, et Diametro paulo minore Telluris praedita est, fore invisibilem. Mercurium multo magis futurum invisibilem tum Ratione Distantiae maioris ab Urania, quam sit Distantia Tellluris, tum ob Diametrum 3/5 minorem Diametro Telluris: Martem denique (et si is in Coniunctione inferiore vicinior fiat Uraniae, quam Tellus) ob Diametrum tamen 3/5 minorem Diametro Telluris, pariter non videntdum fore ex Urania. Supersunt ergo Iupiter et Saturnus, quorum prior, dum maxime vicinus sit Uraniae, sub Angulo 20 Sec. paulo minore, quam ex Tellure, visibiles forent; sed hae Caussae Invisibilitatis spectant tantum Vim et Aciem Oculorum, quibus nos Terricolae praediti sumus: quid si oculi Incolarum Uraniae iis gaudent Proprietatibus, ut oblecta centies et auctiora et lucidiora exhibeant? tum certe non solum planetae, sed et Satellites Iovis, et cumprimis Saturni distincte videri poterunt. III. Diametri orbitarum Planetarum (si illi in media Distantia accipiantur) ex Urania sub sequentibus Angulis spectarentur. Diameter orbitae Mercurii sub Angulo 2 Grad. Martis 9 Grad. 10 Min. Iovis 30 Grad. 38 Min. Saturni 53 Grad. 20 Min. Cel. Bodius in suo opusculo, von dem neu entdeckten Planeten hanc quoque Caussam Invisibilitatis Planetarum Mercurii, Veneris, Telluris et Martis ex Urania spectatorum addit, quod in suis maximis Digressionibus a Sole ob Solis vicinitatem per Radios Solis invisibiles reddantur, eo quod Mercurius a Sole digrediatur solum 1 Grad. Venus 2 Grad. Terra 3 Grad. Mars 5 Grad. circiter; at haec Invisibilitatis caussa, quae tantum in nostra Tellure Locum habet, in Urania Ratione caret, quia Lux Solis sub Diametro 1 Min. et 40 Sec. apparentis, admodum debilis, Lucem Planetarum extinguere non valeret, modo Diametri Planetarum ex Urania sub maioribus Angulis, quam illis, quos supra vidimus, spectarentur. Emolumenta autem praecipua, quae Uranie in novo Planeta residens consequeretur, haec potissimum forent. I. Cometarum Vias, Motus, Figuras, Reditus, Proprietates, Naturas in tanta eorum Vicinitate, multo certius, quam ex Parnasso terrestri liceret definire, determinare, describere. Imo Cometarum Numerum, hactenus cognitorum, posset in Catalogo augere Cometis illis, qui ex Tellure, seu, propter nimiam Distantiam, seu propter diurnos Solis Radios sunt invisibiles. II. Cum Diameter orbitae novi Planetae Diametrum orbitae Telluris Motus annui superet octies decies, ex hoc novo Planeta Parallaxis Solis Respectu Fixarum, hoc est, Distantia Solis a fixis, saltem a Sirio, qui nostro Soli proximus putatur, facilius definiretur, in quam Distantiam Astronomi per Diametrum orbitae annuae Telluris Conatu adhuc omnino frustraneo inquisierunt. – Haec Emolumenta consequeretur Uranie, si eius organum Visus simile nostro supponamus; quid si autem sit longe perfectius? – Quid si oculi Incolarum Uraniae simili gaudeant Vi et Acie (tum caussa organi Visus, tum caussa lucis proportionatae, tum caussa Atmosphaerae purissimae etc.) obecita remotissima repraesentandi, quam habent Tubi Herscheliani primae saltem Inventionis? quis autem audebit negare Creatori Potentiam creaturas eiusmodi oculis instructas procreandi? Quaenam autem Emolumenta Astronomica consequeretur Astronomus eiusmodi oculis instructus in Urania Planeta Stationem habens, haec Astronomis cogitanda, et meditanda relinquo.

Non est sine Caussis peculiaribus, quod Tellus ad hoc Concilium invitata, et illo etiam Iure, quod aliis Planetis convenit, instructa non comparuerit, sed haec relinquuntur cogitantibus.

Saturnus inter Planetas, ut notum est, in Systemate Planetario, supremum hucusque Loxum obtinebat; nunc si Femina Viro (et si Soror sit) praeferatur, quae suo Ambitu grandaevum coerceat, et continuo quasi Calce premat, Dignitatem, Honoremque suum perdi dolet, et indignatur.

Significat ea de Caussa se quinque Satellitibus esse stipatum, et mirabili illo Annulo, qui nulli Planetarum est concessus, per speciale Privilegium ornatum, ut extremas Systematis Planetarii Regiones non tantum cum Dignitate possideat, sed etiam viribus et Potentia contra Incursus Hostium (Cometarum scilicet) tueatur. Quid hic, et ultra Virgo sola et imbecillis?

Ingentes nimirum Turbas dabit in Coelo formosa Virgo, si in extimis Planetarum Regionibus sola constituatur, et Procis innumeris sub variis Cometarum Formis ultra nostrum Systema vagantibus exponatur; Verendum est, ne Cometae, Virginis elegantia incitati non solum Uraniam imbecillem ambiant, impetantque, sed in Coelum etiam Planetarium maiori Numero incurrant: meminisset Phobus, quanta iam Mala Cometae decerint? Nonnulli enim eo Audaciae sunt progressi, ut contemtis nostris Viribus, Regiones Planetarum incursaverint, et ad intumam Solis Regiam, propriumque Cubile pertingere conati sint etc. etc. Hic est Campus, in quo possunt Poetae, Astronomiae gnari, suis Cogitationibus exspatiari.

Instrumento Astronomico, Partem sextam Circuli complectente, quod Sextantem dicunt Astronomi, olim Apollo donavit Uraniam in Parnasso coelestia dimetientem. Hunc subinde Phoebus (Urano sic iubente) inter Astra retulit, Mortalibusque incognitus fuit usque ad Tempora Cel. Hevelii Astronomi Dantiscani, a quo circa Annum 1670, dum Catalogum Fixarum conderet, primumm inter Leonem et Hydram repertus et observatus, atque subinde Aeri inter ceteras Constellationes incisus cum Astronomis sub Nomine Sextam Uraniae, communicatus est.

Uranie dum Coleos ascendit, Musarum Chorum et Parnassum nequaquam deseruit. In Coelo est Planeta, in Parnasso Musa: talia Exempla sunt multa in Historia Deorum; ita Phoebus ipse in Parnasso est Apollo, in Coleo Sol. – Diana in Coelo Luna: in Tellure Montium Custos, Nemorumque Virgo, ut canit Horatius L. 3. quin eadem Dea dicitur Hecate seu Proserpina apud Inferos iuxta illud Demsteri: Terret, lustrat, agit: Proserpina, Luna, Diana: Ima, Suprema, Feras: Sceptro, Fulgore, Sagitta, et ita de aliis Diis, Deabusque Coelum, Terram; et inferos incolentibus Mythologia docet.

Novus iste Planeta ab Herschelio detectus est prope Constellationem Geminorum, et quidem inter Pedes eorum et Cornus Tauri, ubi die 13. et frequentibus Martii 1781 versabatur.

Anachronismum ille mihi obiiciat, qui dicere audet, se nosse certam Mythologiae seriem, Consensum, et Rerum omnium in ea narratarum Chronologiam. Mythologia nec sibi constat, nec semper cohaeret. Ideo ego Historiam institui dare.

Semper erat Planeta, sed quia motus eius valde lentus est, et Lucem habet Fixis similem; Magnitudine autem ea est, quae Stellas sextae vel septimae Classi non excedit, iis de caussis putabatur Fixa.

Guillielmus Herschelius Patria Hannoveranus, primum Miles, deinde Musicus, cum in Anglia novae occupationis caussa Telescopiis Newtonianis conficiendis operam daret, Rem et Patientia et Dexteritate eo perduxit, ut Spem suam superaret. Cum enim antea ex Officinis vix unquam Instrumentum prodiret, quod obiecta ultra 400 amplificaret, ille ultra progressus eiusmodi Telescopia composuit, quae 1000 et 2000 augerent. In Transactionibus Philos. Anglic. ad Annum 1782. Mentio sit de Augmento 6000, cuius Calculum pro Telescopio Newtoniano septem Pedum subiicit. Incredibilem hanc Perferctionem iam modo ad gradum multo maiorem perduxit; ut enim in Transactionibus novissimis legitur, confecit Tubos, qui decies aut duodecies millies augerent obiecta coelestia. Dum haec scribo, Fama fert Herschelium laborare in Tubo conficiendo, cuius speculum maius haberet Diametrum 4 Pedum, Longitudo Foci Pedes 40; quae hac stupenda Machina in Coelo detecturus sit, omnem omnino exspectationem superabunt, spemque faciunt, Astronomiam paucis post annis ad summum Perfectionis Apicem evehendam. Iam nunc ab Herschelio supra trecentas Stellas nebulosas novas, telescopicas autem supra quatuor millia per alios Tubos fere invisibiles detectas habemus, et quod stupednum, Stellas primae, secundae, et tertiae Magnitudinis, quae simplices per Tubos ordinarios apparent, ille suis Tubis has e duabus, tribusve Fixis optice compositas conspicit.

De duobus eius Satellitibus (Eunuchos ab Urano Patre vel Phoebo Magistro datos Virgini Uraniae, aut sponte assumtos dicet aliquis) nuper ab Herschelio detectis Famam fecerunt Ephemerides politicae. An autem sunt reapse Satellites Uraniae?

Verosimile esse Planetam hunc novum propria Luce fulgere, faciunt Argumenta in Appendice Ephem. Astron. Vindob. ad Annum 1787 ab Hellio relata.

Postquam deposita Cometae Idea, quae plus Anno Astronomos, Geometrasque vexabat, sidus hoc novum agnitum est, et pro vero Planeta declaratum, de apto etiam Nomine, et Signo huic Planetae tribuendo cogitatum est. Herschelius Beneficiorum a Rege Angliae acceptorum memor, et quod Sidus hoc in Angliae urbecula Bathe, seu Aquis Solis ab ipso detectum sit: Planetam appellavit Sidus Georgium. Gallorum alii cum Cel. de la Lande Nomen ei tribuunt Herschel, Inventoris scilicet: Alii cum D. Poinsinet: Cybele, Sueciae Astronomus D. Prosperin dici vult Neptunum; Cel. Bodius Borussiae Astronomus Uranum; Hellius Universitatis Vindobonensis Astronomus Uranum; Hellius Universitatis Vindobonensis Astronomus Caes. Regius, Uraniam. Vide Litem Astronomorum de Nomine in Appendice Ephem. Astron. Vindob. ad Annum 1787. Ego Litem non ingredior, certum enim est mihi, Planetam novum esse Uraniam, id est, coelestem: ideo nunquam compellabitur a me alio Nomine. Ceterum Argumenta Hellii sola Authoritas (si ea inter Astronomos Locum habere posset) opprimere, non autem Ratio evertere poterit. Quodnam autem Nomen ex recensitis reipsa apud posteros consecuturus est Novus Planeta? Usus communis aut omnium, aut potiorum Astronomorum, imo et Poetarum, atque Pictorum definiet.

Notum est, omnibus Planetis suum esse Signum, quod seu Characterem, seu Hieroglyphum, seu alio Titulo latino, aut Graeco dicas, idem est. Iam etiam novus Planeta Signo quodam astronomico notandas erat. Signum apud Gallos, quod in suis Ephem. Astron. Connoissance des Tems produxerunt, est littera H, cui inferne Circellus appenditur. Prima scilicet Littera Nominis Herschel cum Circello, Signo ceteris Planetis communi. Hieroglyphon a Cel. Bode Astronomo Berolinensi in suis Ephem. Astron. adoptatum, est Signum Martis situ erecto, et Puncto, quasi Centro Circuli notatum. Hellius optime, ex Natura et Historia, Fatisque novi huius Sideris, et Nomini Uranie ab ipso tributi, convenientissimum proponit in suis Ephem. Astron. ad Annum 1787. Circellum Stella signatum, et significat: hoc Astrum, quod modo compertum est, et esse Planetam, et fuisse aliquando inter Stellas fixas a Flamsteedio scilicet et Mayero numeratum. Nota Stellae hoc etiam Nomine novo Planetae congruit, quod putetur suo Lumine proprio lucere, estque praeterea Stella Signum Uraniae Musae proprium, quae Stella in Fronte, aut pectore signata est, et Paludamento Stellis ornato, Manu Sphaeram coelestem, id est Stelliferam gestans pingitur. Cel. Bodii Signum, est sine Caussa et Significatione astronomica. Chemici ad sua Metalla, quae olim septem habuerunt, hoc autem Seculo circa Annum 1750 octavum etiam Platinam dictum, repererunt, designanda, Characteres acceperunt ab Astronomis, et sicut isti Solem, Lunam, aliosque Planetas, ita illi habita Metalli Ratione et Analogia ad Planetam sua Metallae notaverunt. Cel. Bode (More contrario) Koehleri Chemici excogitatum Signum pro Platina, ad novum Planetam, quem Uranum appellat, transtulit; quod tamen Signum ne Platinae quidem convenire noscitur: videtur enim existimare Koehlerus Platinam esse Metallum ex Auro et Ferro conflatum, cum tamen ipsa Platina (testante Illustrissimo Comite Sikingenio Chemicorum Germaniae Principe) disctinctum sit omnino a ceteris omnibus Metallum, quod tamen Hieroglyphon Koehleri ex et compositum designat. Hellius longe optime octavum et novum Metallum Platinam notandum proponit Signo Uraniae octavi et novi Planetae Proprietatibus cum Platina congruis, et analogis; uti legere est in Appendice Ephem. Astron. Vindob. ad Annum 1787.

Hanc fugam Stanislaus Kostka Viennae Austriae Romam iniit ex aedibus Hospitis diversam ab eo Relligionem profitentis, in quibus a Fratre Paulo duri et licentiosi ingenii adolescente ad liberiorem vitam omni asperitatum genere incitatus, bellum domescticum toto biennio constantissime sustinuit. Cum autem aditum ad Societatem Iesu, ad quam suscipiendum aspirabat, in Germania timor Patris praecluderet, Peregrini habitu Solus, pedes, et mendicus fugam arripuit Romam ad D. Franciscum Borgiam tum S. I. universae Generalem Praepositum.

Haec est illa Graecorum Ἠδονη, Latinis Voluptas, de qua Prodicus etiam Philosophus antiquus in libro, quem scripsit de Hercule. Dicitur enim (ut est apud Xenophontem et Philostratum) Hercules cum primum pubesceret, quod tempus a natura ad deligendum, quam quisque viam vivendi sit ingressurus, datum est, exisse in solitudinem, atque ibi diu secum multumque dubitasse cum duas cerneret vias, unam Voluptatis, alteram Virtutis, utram ingredi melius esset? Cicero Lib. I. de Off. n. 33.

Toto quippe mundo (Plinius loquitur Lib. II. Hist. Nat. Cap. 5.) et locis omnibus, omnibusque horis omnium vocibus Fortuna sola invocatur, una nominatur, una accusatur, una agitur rea, una cogitatur, sola laudatur, sola arguitur, et cum conviciis colitur. Volubilis, a plerisque vero et caeca etiam existimata; vaga, inconstans, incerta, varia, indignorumque fautrix. Huic omnia feruntur accepta, et in tota ratione mortalium sola utramque paginam facit; Adeoque obnoxiae sumus sortis, ut Sors ipsa pro Deo fit, qua Deus probatur incertus. – Ex toto illo capite elucet sapientia Plinii. – De persona Fortunae, forma, et effigie ddicam paullo inferius. De titulis sic habeto: Fortuna dicitur dubia, brevis, mammosa, aurea, mascula, equestris, bona, mala, et aliis praeterea nominibus adficitur. Mirandum est certe singulis istis Fortunae adpellationibus Templa olim fuisse dicata. Bona Fortuna culta fuit in Capitolio, Mala in Exquiliis. Rapacem Fortunam cognominat Horatius, Crudelem Silius, Fatalem Cicero etc.

Fors et Fortuna pari sensu dicta Virgilio, Ciceroni, Livio etc. Aliqui Fortem a Fortuna sic distinguunt, ut dicant Fortem esse eventum et casum; Fortunam autem ipsum deum. Fors Fortuna accipitur pro eventu tantum felici, uti est apud Terentium; et nonnunquam pro die festo Fortunae, uti apud Ovidium.

Romani Fortunam Muliebrem et Virilem coluerunt; unde Lactantius: Philosophi ne aliquando non errent, in re stulta volunt esse sapientes, qui Fortunae sexum mutant, eamque non deam, sicut vulgus, sed deum esse dicunt.

Cicero dicit magnam vim habere Fortunam in utramque partem; Virgilius ait omnipotentem; Sallustius putat eam in omni re dominari; sic etiam alii. Quid ergo ceteris diis loci superest? quaerit Lactantius. Cur non aut ipsa regnare dicitur, si plus potest; aut Sola colitur, si omnia? Vel si tantum mala immittit, aliquid caussae proferant, cur, si dea sit, hominibus invideat, eosque perditos cupiat, quum ab his religiose colatur? cur aequior sit malis, iniquior autem bonis? cur insidietur, adfligat, decipiat, exterminet? cur denique tam malam sortita sit potestatem, ut res cunctas ex libidine magis, quam ex vero celebret, obscuretque etc.?

Varia est eius Forma. Fingi solet cum Cornu Copiae et gubernaculo. Aliqui veterum illum in pila sedentem finxerunt, alasque addiderunt; plerique posuerunt super Cylindrum, aliquando comtam, aliquando sordidam, cum gubernaculo; qualem in Boeoticis ait Fortunae simulacrum fuisse, quae Plutum divitiarum deum menu tenebat. Alii inter maris undas velificantem, alii in montis vertice sedentem efformarunt. Non defuere, qui Fortunam in equo velocissimo collocarunt, et arcu intento Fatum Insequentem repraesentarunt. – Ast ego omnes eius imagines adducere non necesse habeo.

Pindarus ait, Fortunam esse Parcarum Sororem, et quidem Virtute praecellentem, Pausanias in Messeniacis tradit esse filiam Oceani in eo hymno, quem Homerus Cereri fecit etc.

Nemo fere est, qui fortunam caecam esse neget. Pacuviani versus in libro Rhetoricorum ad Herennium referuntur, in quibus haec illius proprietas ita exprimitur: Fortunam insanam esse, et caecam, et brutam perhibent Philosophi etc.

Fortuna per se nihil est, inquit Lactantius. Siquidem Fortuna est accidentium rerum subitus atque inexpectatus eventus. Recte Cicero Lib. II. de Divinatione n. 6. Quid est aliud Fors, quid Fortuna, quid casus, quid eventus, nisi cum sic aliquid cecidit, sic evenit, ut vel non cadere, atque evenire, vel aliter cadere, atque evenire potuerint?

Poetica haec Historia facta est Posonii.

Apud Ovidium Lib. III. Met.

Hi enim faciunt comitatum Bacchi cum Cobalis, Lenis, Naiadibus, et Bacchis.

Dionysa, Orgia, Bacchanalia-

Quadragesima sacra vulgo dicta.

Exemplo Ciceronis dictum est; ille enim Lib. I. de Nat. Deor. n. 30. Physicum dicit Speculatorem, venatoremque Naturae.

Sic olim de Ascanio, seu Iulo Aenaeae filio dixit Virgilius.

κακον μακαρεσσουν ἐριζειν, dixit Callimachus in Hymnis: Malum est Diis resistere.

Noli errare: Encomia huic Homini imprudenter ac stulte a me aliquando concinnata eodem modo, quo alia multa poematia, flammis sunt abolita. Lib. IV. n. 6.

Romanum est effatum: Divum Franciscum Caverium tanto propagandi Divini Nominis Zelo aestuasse, ut Orbis terrarum visus fuerit illi parvus et augustus.

Recollige Characteres veri Episcopi, quos Paulus Apostolus enumerat in Epistolis I ad Tim. 3. et ad Tit. I. ut inde iudicium facias de illo, cuius honori inservire Poeta voluit.

Poesis Dramatica ad Aestheticam, seu Doctrinam Boni Gustus conformata. Budae Typis Regiae Universitatis Anno 1784 in 8. Dedicata est eidem Josepho Fratri.

Indicata sunt eo in libro optima omnium aetatum et gentium exempla, Comica et Tragica. Nec illa sunt omissa, quae fuere prototypon Dramatis Musici.

Historia haec est: Chremylus vir probus quum videret bonos fere omnes paupertate vexari, malos autem in divitiis vivere, consulit Apollinem: Quid sibi faciundum sit, ut recte instituatur Filius? Accepto oraculo, ut egressus templo, quem sibi Primum haberet obvium, sequeretur; offendit in caecum et ignotum. Cognoscit eum esse Plutum divitiarum praesidem; cui deinde visum ea lege procurat apud Aesculapium, ut malis desertis probos tantum adeat. Ex Aristophane.

Quum iam moriturus esset Admetus, Apollo impetravit a Parcis illi, ut quantum vixit, alterum tantum viveret, si alium hominem daret, qui pro se moreretur. Hanc pro Admeto moriendi conditionem recusarunt omnes; una fuit Alcestis uxor, quae se pro Viro obtulit. Sed paucis post diebus, cum ea calamitas accidit, advenit Hercules; qui re comperta ad sepulcrum properat, et Alcestim (devicta Morte) vivam ad coniugem reducit. Ex Euripide.

Herculem puerum exhibui in illo Bivio, quod iam Lib. IV. Num. IX. ostendi ex Prodico, Xenophonte, Philostrato, Cicerone.

Argumentum huic Dramati dedit Virgilius Aen. VI. ubi Aeneas duce Sibylla descendit ad ingeros, et multa in Elysio loquitur cum patre suo Anchise.

Turcae multis Cladibus adfecti ab Joanne Hunniade antequam novam iterum pugnam inirent, consilium capiunt, in eum unum convertendi vim maximam, non dubitantes, in eo solo, si caderet, victoriam esse sotam. Hoc eorum propositum edoctus Simon Kemenius forma, virtuteque suo Duci simillimus locum eius in acie media cum praetorianis occupat, et vim vi diu sustinet, sed tandem cadit. Interea Joannes Hunniades alio e loco urget praelium, et, deleto feliciter Barbaro, Kemenio sospiratori suo inferias mittit.

Ex libro Ciceronis, cui nomen: Somnium Scipionis.

Buda in suspicionem adpetendi regni adductus est; quapropter manu fratris Attilae iugulatum fuisse nonnulli tradiderunt. At cum mansuetiore fuerit ingenio Attila, hanc ab eo barbariem abhorruisse verior est aliorum sententia. Periit tamen, non voluntate fratris, sed errore, seu potius malignitate invidorum.

Mesa rex Moab, quod foedus abruperit, a tribus Regibus arcte obfessus, desperata in armis Salute, arripuit filium suum primogenitum, qui regnaturus erat, obtulit holocaustum super murum. Hostes indignati recesserunt. IV. Reg. 3.

Uti est: Attilae Clementia; Philotas; Pamphilus adolescens more Plautino, Heres Fortunatus Terentiano.

Hungarici et Polonici; his enim in Regnis de omni hominum genere, Civili et Militari, opulento et egeno, palam et occulte, in carceribus, nosocomiis, publicis, privatisque domibus optime mereri studuit, et quos potuit, sua opera, servitioque beavit.

Pallas, Minerva est togata, armataque, domi militiaeque Dea, et Scientiarum magistra, cuius artes et studia Praesul iste in S. I. semper est sectatus. Iuventutem Literariam in Gymnasiis et Academiis sacra, profanaque eruditione imbuit Ginsii, Nagy Banyae, Gyöngyösini, Strigonii, BudaeI. Suppressa Societate Iesu, munere Superioris Capellanorum Castrensium per Galitziam, et Lodomeriam functus est.

Mercurium Eloquentiae Praesidem, quem alias semper, tum autem maxime probavit, cum in reducendis ab errore Iudaeis, Arrianis, Hussitis, Anabaptistis, et Deistis laboravit. Operae pretium hoc tulit, quod laboriosus, indefessus, et felix Apostolus sperare potuit.

Testem, iudicemque menitorum non habet maiorem et iustiorem, quam sit Josephus II. Caes. Aug. et Rex Apostolicus; a quo ille saepe diuque, potissimum autem eo in itinere fuit exploratus et perspectus, quod per utramque Russiam et Moscoviam institutum erat cum Aug. Caesare.

Ὀυρανος dicitur Graecis, quod Latinis Coelum, aut forte olim etiam Coelus, aut Coelius, primus et summus in Poesi Deus, qui suo ambitu, complexuque tenet omnia, quae sunt, corpora. Non nescio Mundum aliquando dici Coelum, sicut κοσμουν nonnunquam Ὀυρανον; reapse autem aliud est Mundus et κοσμος, aliud Coelum et Ὀυρανος. Illud certum est: κοσμον, seu Mundum nominari ab ornatu, pulchritudine, et elegantia operis. Quid enim mundus est divino hoc artificio, quod Mundum dicimus? Vide Aristotelem in Libro περι του κοσμου.

Urani filias esse novem sub nomine Musarum, ostendi in Historia Uraniae Lib. IV. Silvae huius; sed quae sit proles primogenita omnium Natorum, Natarumque Urani? Pater optime novit.

Dilceta illa Virgo est Uranie, Astronomiae Praeses; quod nomen, optante Cel. Hellio, gerere debet novus ille Planeta, quem Herschelius detexit. Vide Litem Astronomorum de Nomine ab Hellio Uranophilo concinnatam, et suis Ephem. Astron. Anni 1787 et 1788. insertam.

Responsum hoc Urani, est Idem cum doctrina Cel. Hellii, qui Mercuriano Poetae argumenta illa communicavit, quae referuntur in notis sequentibus, ut palam omnibus sit: Adamum necessario fuisse et primum, et maximum Astronomum; Auctorque fuit, ut Carmen hoc concinnaretur, et Silvae Parnassi Pannonii insereretur.

Hoc ex indicio intellexit Poeta, libros Mosis esse meditatius legendos. Mosem Astronomiae peritissimum multis laudibus extollit Philo in libro de vita eius, aliique, uti Clemens Alexandrinus etc. Immo ipsa etiam Scriptura Sacra Act. VII. testatur, eum omni Aegyptiorum sapientiae eruditum; qui Astronomiae ab Abrahamo acceptae fuere peritissimi.

Archimedes Syracusius, Mathematicus celeberrimus, qui cum in Balineo positus invenisset solutionem famosi illius problematis, quod a Rege Syracusarum de Corona: Quantum auri, argentique commixti haberet? propositum fuit, ut erat in thermis, exilivit, clamavitque per urbis vicos: ἑυρηκα! ἑυρηκα!

Scilicet Urani, veluti dictum est.

Librum nempe Geneseos a Mose conscriptum; in quo unico Vera a creatione Adami Historia, ordine Chronologico, enarratur; qui Liber fundamentum etiam est totius Historiae profanae, et Chronologiae.

Estra dubium est I. Adamum Planetis, et fixis primae, ac secundae, aut tertiae magnitudinis sua dedisse nomina, quibus inter se discernerentur, et posteritati indicarentur. Hac enim fixae sunt puncta illa immobilia, ad quae Adamus Solis, Lunae, et Planetarum recursus, circuitusque necessario definire debuit. II. Coelum quoque Stellatum in configurationes, et Constellationes, quasdum minores, ac particulares ordinasse, et suis posteris reliquisse; quas Abrahamus haud dubie Sacerdotibus Aegyptiis communicaverit. Astronomi hodiedum in suis Catalogis Fixarum, praeter nomina Arabica ex Hebraeis translata, multa recensent nomina Hebraica, Chaldaica, Syriaca fixarum, et Constellationum summam antiquitatem, et simplicitatem praeseferentia; quae Hebraei, vel Iudaei a Patriarchis acceperint, et Chaldeis, Syris, Arabibusque consignarint. Haec nomina multo antiquiora sunt Graecis illis vocibus, quibus utuntur nostri Astronomi. Exempli caussa nonnulla ex multis adduxisse iuvat. Constellatio, quam hodie dicimus Cassiopeia, Hebraeis dicitur Abenezer, id est, Lapis Auxilii. Ursa maior Hebraeis adpellatur Asch, id est, Cumulus, qui circumgyrat, nempe circa polum terrae. Paesepe in Cancro Hebraice Mellef, seu Millesima. Capud Medusae apud Hebraeos audit Rosch Ischa Lillis, seu caput Evae primae mulieris Adami, quam Rabbini fabulantur ab Adamo repudiatam. Capella Hebraeis est Alhajot, vel Alhotot Caper, aut Capra etc. – Multa huiusmodi Hebraica, Chaldaica, Syriaca, et Arabica nomina legi possunt inoperosa recente Collectione D. Ancillon, inserta Ephemeridibus Astronomicis Berolinensibus ad Annum 1788.

Si fas est, negare Adamum fuisse primum Astronomum, licebit etiam inficiari Numeros annorum a Mose de Adamo, ceterisque Patriarchis recensitorum; tuto inquam adferetur, quod consequitur, annos ab Adamo ad nos usque statutos a Mose esse confictos; quia si Adamus suos vitae annos non ipse idem numeravit, nemo alius hos scire, numerareque potuit: nisi forte dicas, illos a Deo, peculiari quodam oraculo, Mosi fuisse revelatos, quod nullus unquam evincet. Si, aio, Adamus non ipsemet numeravit annos vitae suae, necesse erit statuere, totam Mosis Chronotaxim esse fabulam: quod non solum libros sacros impie et non sine maxima insania, et stultitia evertit, sed historiam quoque profanam funditus destruit, et fabulam facit, propterea, quod principium Chronologiae Historiae profanae nullum omnino assignari possit, nisi prius demonstretur, et nominetru Homo ille, qui primus fuit Astronomus annos et Menses condens, per quos numeri chronologici annorum computentur. Si vero statuamus, ut firmissimo, maximoque cum fundamento debemus, Adamum iam illico a sua creatioine fuisse Astronomum, hoc est, observasse cursum Solis et Lunae, ceterorumque Planetarum, et definivisse circuitus eorum, proinde menses et annos determinasse, salva est, tota Mosis Chronotaxis, salvum etiam totius Historiae et Chronologiae profanae fundamentum.

Supervacaneum est quaerere: Quomodo adnotaverit Adamus suas observationes, posterisque tradiderit? Modum aliquem fuisse, tametsi rudiorem, quam nostra sint signa et characteres, facile, et ultro dederim. Quae fuerint illius notae aut Hieroglypha? nihil ad rem. Ceterum, potestne in dubium vocari, quod primus mundi incola Adam tum ea, quam a Deo infusam accepit, scientia, tum comparatis iterata contemplatione Coeli usus, Astronomiae disciplinam posteris tradiderit, ac repetitis sermonibus explanaverit? Josephus Flavius Antiq. Iud. Lib. I. Cap. 3. memorat: Filios Seth, nepotes Adae, postquam intellexere ex vaticiniis Adami, Terram universam primum diluvio, deinde incedio subigendam, duas excitasse columnas, lapideam alteram, alteram lateritiam eo consilio, ut lapidea aquae, lateritia vero igni superstes foret; eisque mathemate sua, praesertim Siderum, Coelestiumque rerum notitiam ab Adamo traditam signis hieroglyphicis inscripsisse, et illam, quae lapidea fuit, suo adhuc aevo (Josephi Flavii scilicet) in terra Syriade incolumem stetisse. Brietius Chronologus erectionem duarum harum Columnarum refert ad annum ab Adamo creato numeratum 1001; qui ab obitu eius fuit annus 72mus Setho Filio Adami vivente, et annum aetatis agente 871; qui cum Adamo vixit annis 800, et demum anno a creato Adamo 1043 mortuus est. Hac, aut alia ratione in gente Patriarcharum custoditam Astronomiam, et crebris Hebraeorum observationibus auctam, Abrahamus in terram Chanaan, tum in Aegyptum detulit. Erat autem Abrahamus, aut Berosus Scriptor antiquissimus, post diluvium decima aetate apud Chaldaeos quidam iustitiae cultor, vir magnus, et Coelestium rerum peritus. Porro eundem Abrahamum ob praeclara Astronomiae documenta, Sacerdotibus Aegyptiis tradita, ab Pharaone Rege cum honore exceptum, multaque pecunia donatum testatur idem Josephus Lib. IX.

Uranus, seu Coelum, olim non solum aris, et thure, sed etiam humanis victimis, praesertim in Africa, colebatur.

Urania igitur est omnium Musarum antiquissima, et prima, utpote Adamo coeva. Quo autem Ordine Chronologico aliae Musae sint natae? opinari licet, sed non definire. Si ergo opinandum sit, puto sequentem ordinem posse statui. Uraniam sequitur Erato, hanc Clio, deinde Euterpe diligit Musicam, Terpsichore regit Choreas, Calliope canit fortia facta Heroum, Thalia dat Comoediam, Melphomene facit Tragoediam, Polyhymnia fingit Gestum et Actionem. Si vero Chronotaxim Musicae artificiosae a Mose traditam, scrutemur (nam Musicam naturalem hominibus congenitam diu ante artificialem fuisse, certum est) hanc serius inventam esse intelligimus; Moses enim Gen. IV. v. 21. ait: Jubal filium Lamechi fuisse patrem canentium Cithara et organo. Iubal autem ponitur in septima ab Adamo generatione; sic enim habet series: Adam, Cain, Henoch, Irad, Maviael, Mathusael, Lamech, Iubal; quae series ab Adamo ad Iubal conficit a creatione Adae anno 1656.

Immane sub ira infremuit Leo; ait Silius Ital. Lib. XI. Comasque arrexit; est in Viriglio Lib. X. Torvusque novos respexit ad ungues; notat Statius Lib. IX. Theb.

Dominum nemorum, Regemque Ferarum esse Leonem constat.

Doctinam dabo verbis Aesopi: ὁ λογος δηλοι, ὁτι ὁι τοις ἐχθροις ο’αιως πιστενονες, ὁταν των ιδιων πλεονεκτηματων παραγυμνουσιν ἑατους, ἀιχμαλωτοι μαλλον, και ἐυαλωτοι τουτοις γινονται, ὁις προτερον φοβεροι κατεστηκασι.

Annon enim terrificus est ille Iupiter, qui solio sedet sublimis eburno, tenetque mundi sceptra, et cuncta supercilio movet? Hic fera terribili iaculatur fulmina dextra; huius in obtutu tellus commota tremiscit etc. Vide Pausaniam in Eliacis, et Lucianum in Sacris.

Sues enim per terram tantum circumferunt Oculos. Inter animalia, quae prona spectant terram, sues sunt primi. Quos haec fabula tangat, norunt illi, qui, quorumnam Sus symbolum sit? non ignorant.

Ita fere respondit Mercurianus Viro e Gallia celebrato, dum eum per praecipua urbis opera, vetustatisque monumenta duceret, et, ubi fuerit Bibliotheca Corviniana? interrogaretur.

Bibliotheca Budensis Regia fuit olim primi nominis, quae Pannoniam omnem illustravit, et Gentes exteras suum ad luxum et miraculum excitavit. Conditor illius erat Matthias Corvinus, quem Mahometes II. Orientis Imperator superbissimus tanti fecit, ut eum unum de Christianis Regibus titulo Principis dignum pronunciaverit. Fuit autem non solum apud Barbaros, sed etiam apud humanissimos Homines summo in pretio, et cultu, tum quod esset in Arte Militari, Politicaque magnus et felix, tum quod haberet excelsam indolem, divinam, et admirandam rerum omnium scientiam, teneretque dotes omnes raro sedere in uno Principe sociatas. Omne genus Eruditorum congregavit; usus est iis familiariter; maxime dilexit Historicos, Poetas, et Mathematicos. Astronomiae gratia Joannem Regiomontanum evocavit, tamque Studiosum Coeli spectatorem se praebuit, ut Speculam celsam, apertamque strueret in arce sua Budensi, unde omnes Coeli plagas circumspiceret. Dici non potest, quantis impendiis ditarit, ornaritque suam Bibliothecam. Posteaquam amplissimas Graeciae urbes evertit Turca, id agebat Corvinus, ut Scientias omnes suum in sinum reciperet. Quare coeso non semel hoste, et pacem ultro postulante, reliquias Bibliothecae Constantinopolitanae per initias pacis conditiones extorsit, alias, quae in Graecia supererant, pretio comparavit. Librarios alebat domi, forisque magna pecunia, qui omnes melioris notae Auctores Graecos et Latinos, quos commodum e Graecia habere non poterat, exscriberent. His, aliisque studiis effecit Rex Gloriosissimus, ut antiquae, vereque eruditae Graeciae, immo totius Orientis, ac Italiae Literatae opes omnes librarias in una Buda collectas haberet. Fuit autem totus hic Thesaurus non in urbe media; quod vulgus errore ductum autumat, sed in Regia prope Sacellum S. Joannis, cui nunc successit templum S. Sigismundi. – Qua itur ad Stationem ex latere interioris Bibliothecae ad Sacellum Divi Joannis perforatum (ait Nic. Olahus in Hungaria sua), unde Rex Sacrum audire consuevit, duae obviae sunt aedes concameratae, quarum altera Voluminibus Graecis referta erat, altera interior continebat Codices totius Latinae Linguae etc.

Quo tempore Matthias moderabatur Hungariam; Helicon Musarum erat Buda, et Scientiarum Arx, ac Regia.

Quis talia fundo temperet a lacrimis? Celeberrima illa Bibliotheca non explevit annos sexaginta. Solimanus enim Turcarum Tyrannus post interitum Ludovici II. Reg. Hung. occupavit Budam, incendit aedes, diripuit Libros. Multa volumina, quae auro argentoque nitebant, vel elegantis Characterum sese commendabant, partim Constantinopolim sunt delata, et in foro scrutario distracta, partim in urbe Buda spoliata, et temere abiecta. Ut conquirerentur, omnem operam impendit Cardinalis Petrus Pazmannus Archi Episcopus Strigoniensis, destinavitque eum in usum triginta florenorum millia; sed avaritia, aut ignorantia Barbarorum spem illius sustulit.

Ex omni illa Bibliotheca nihil superest Budae praeter famam, locum, et rudera. Tota Libraria supellex Corviniana ultimum latura fuerat exitium, nisi praeclaro Caesarum Austriacorum studio pars aliqua Constantinopoli fuisset recuperata, et in Bibliothecam Aug. Vindobonensem translata. Egerat etiam Walterus Comes Leslaeus Leopoldi Caesaris ad Portam Otomanicam Orator, ut illa Corvinianae Bibliothecae Lypsania, quae Budae, urbe tunc Turcica, servari dicebantur, pretio constituto redimerentur. Impetrata tandem venia admittitur Cl. Lambecius in cavernam obscuram, ubi situ et squalore obsitos, temereque iacentes Libros reperit neque multos, neque selectos. In testimonium visae Bibliothecae obtinuit tres Tomos, quos Viennam secum asportavit. Primus erat ApologeticusD. Gregorii Nazianzeni in membrana latine exaratus; alter complectabatur S. Augustini Sermones de Verbis Domini pariter in membrana scriptus; tertius referebat Poemata Jani Pannonii Quinque Ecclesiarum Episcopi.

Nunc inquam anno MDCCLXXXVIII, dum bello terra, marique impetitur.

Licetne omen accipere a Marte Planeta? cuius orbis est, sanguineus, aut potius flammeus: ardentes Mavors succenderat iras flammeus. Ex igne, fulgoreque illius Veteres suam fortunam coniectabant, credebantque Sidus hoc Mavortium suo influxu ciere bella nefanda.

Aesopus apud Graecos, Persas, et Aegyptios olim nominatissimus dicitur fuisse monstrose deformis; forte propterea, ut eius doctrina, mentisque pulchritudo tanto magis eniteat.

Apud Aristophanem in Avibus reprehenditur ignorantia Chori, quod nec Aesopum exercuerit; argumento manifesto, doctrinam et philosophiam eius aetate illa fuisse notam et pervulgatam. Fabulae eius sunt simplices, candidae, et nativae; ostendunt lucem et vitam, valentque reconditis sententiarum dotibus: ideo semper placuere sapientibus. Socrates quamvis indole fuerit severissima, his se deliciis occupabat. Mortuo Aesopo statuam ingentem posuere Attici aut Septem Sapientes, quam Lysippus elaboravit.

De Thersite, omnium, qui ad Troiam venerant, corpore et lingua, animoque turpissimo Homerus Iliad. II. a v. 212. sic incipit: Θερσιτης δ’ἐτι μουνος ἀμετροεπης ἐκολωα, ος ρ’ ἐπεα etc.

Socratis Sapientia in libris Platonis est videnda.

Sermo est de Paride, quem cum Mater utero gerit, somniat se parere ardentem facem; adhibiti vates responderunt: portendi incendium Troiae. Ita factum est. Apud nos Albae nomine potest intelligi Alba Graeca, seu Belgradum in Servia, Alba Regia in Hungaria, Alba Julia, seu Carolina in Dacia.

Jocus, Risus, Facetia, et Terror non tantum Personas, sed etiam templa habuere.

De Narcisso, quem forma peremit, vide Lib. III. Met. De Hippolyto Lib. XV.

Arguitur eorum superstitio et stultitia, qui sibi miris artibus, et auxiliis conciliare volunt formam et pulchritudinem. Non satis est illis, quod de Medicamine faciei docuit Ovidius; ad alia sacra, profanaque subsidia convertuntur.

Pindum non alia de caussa hic nomino, quam quod Apollini Musisque sit sacer, et ideo pro loco natali Ill. Viri credi debeat. Fons perennis est ille, quem, Pegasus, equus alatus, in Coelum volans elicuit e rupe Parnassi; unde Ἱπποκρηνη et Ἀγανιππη. Hic quoque fons doctis illis Numinibus, Scientiarum Praesidibus est in deliciis; cuius aqua non solum Spiritum Poeticum, sed etiam Eloquentiam, aliasque Scientias et Artes conferre solet.

Scientias, Artesque eius, et Sapientiam, factaque illustria Musae Zagrabienses eleganti lyra, grandique tuba saepe cecinerunt. Munia, quae gessit in Croatia, et Hungaria, Politica, Iudiciaria, et Literaria, et ille tantum potuit ita gerere, qui gessit.

Themis: quam Ovidius convenienter ad rem praesentem dicit Parnassiam, credo propterea, ut intelligamus Iurisprudentiam multarum Disciplinarum, quae suum locum habeat in Parnasso, ope indigere, et oportere Iurisperitum esse ἐνκυλωπαι δευτην, et πολυμαθην.

Augurium putarunt aliqui cum Servio dictum quasi Avigerium, quod Aves crederentur rerum futurarum indicia gerere. Sed latius patere significationem huius verbi docet usus communis, quo magistro constat Augurium esse quamdam mentis opinionem, aut animi praesagium, vel etiam divinationem, aut oraculum, quod ex intimo animi sensu, aut inspiratione facta, vel observatione coelestium, rerumque naturalium, aut responso quodam divino capitur de rebus, quae nondum sunt. Poetae Uranophili aut soli sunt Vates, aut praecipui; qui sua responsa dant vel ex Spiritu Phoebi, vel e forma, cursuque coelestium. Conf. quae dicta sunt in Arte mea Poetica Lib. I. Cap. 3.