HUN–REN–DE
Klasszikus Magyar Irodalmi
Textológiai Kutatócsoport

Szerdahely György Alajos művei
Opera Szerdahelyana
Elektronikus kritikai kiadás

HU EN
Köteten kívüli versek


ODE DITHYRAMBOS SACERDOTI QUINQUAGENARIO FRANCISCO E COMITIBUS ZICHY DE VÁSONKEŐ, EPISCOPO IAURINENSI ETC. EXCELLENTISSIMO SACRATA A GEORGIO SZERDAHELYI. POSONII, FESTO MAGNAE DOMINAE, ANNO MDCCLXXIV, LITTERIS PATZKOIANIS.


Cedite Vestram
Huc iterum citharam Musae Pisonides, ac me
Quo totum Deus incola,
Et multo pietas concita numine
Mentem, animumque rapit,
Arabonis ad ostia fidum
Vestri ministrum sistite nominis!
Hic nouus insolito Phoebus splendore superbit,
Ingeminatque diem
Solis ad inuidiam.
O quis me retrahat furor
Iniuriosus, remigio Noti
Audentem, zephyrisque super, seu nube curuli
Sequi patentem per medium aethera
Crux ardente viam fulgure quam notat?
Quae procul antiqui nitet inter cornua cerui,
Formosumque globum Lunae, vibrantia astra
Indecori variat pudore,
Crux Drugethani est Generis venustas.
Fallor an ipsa in
Diam sacrifica manu
Ut jam Tonanti quae cadat Hostia?
Nestoreus post lustra decem sacra munera Praecul
Imponet patriis quinquagenarius aris
Aeternitati natus Sacerdos.
Ergo decoris templa renideant
Exculta velis, picta superbiat
Humus tapetis, vestiatur
De Tyrio paries amictu.
Io supernis aemula flammulis
Millena circum lumina fulgurent,
Seu Pallas illis, siue molles
Suppeditent alimenta cerae.
Altare sparsis fragret odoribus
Florum, crementur tura, suauius
Acerra sumet, nec Sabaei
Deficiant populo vapores.
Huc gloriosi conscie Praesulis
Apollo, Vatum septus ab agmine,
Seu te Cyrrha tenet, siue biuertice in
Parnasso arguta ducis testudine siluas,
Descende, si Musis amatam
Est animus redimire frontem!
Huc literati quo decet agmine
Census tributa, aestatis opes modo
Hinc inde praedatus retexat
Palladias Academus umbras!
Huc insulatis verticibus Patres,
Et gestientum nomina Ciuium
Pulchro frequentent comminus ambitu,
Gratoque certatim tumultu
Laetitiam cumulent diei!
Ipse etiam in sacram non ultimus insequar arcem.
O tecta Diuis hospita, peruium
Diuinati limen, et O laris
Augusta maiestas! ubique
Mentor, Praxitelesque artifici manu
Spirantes statuunt aras, ac marmora ditant.
O quantus ardet Caelitibus nitor,
Et quae diuitiae, pietas, ac vita recenti ab
Apelle! Quamquam nec tua Parrhasi,
Quondam prodigium, manus,
Nex aeuiterni dextera Mentoris,
Sed nostri pietas Praesulis hoc opus
Assumptae in caelos Dominae, superumque beatis
Agminibus posuit.
Hunc ZICHIanae, qui bene prodigo
Exundat amni, fontem opulentiae
Fudit per aras, et pretium sacra
Atria, Virgineosque postes
In superos Amor expeditus:
Haec viuo pietas pariete fulgurat.
Accipiunt Proceres,
Tantoque libentius aras
Aetherei, quanto proximior patriae
Caelituum virtute sua est, miracula Regno,
Artemque seipsa qui posuit bene
Maiorem, et mage splendidam.
O Praesul Diuum germen, venerabile Caeli
Depositumque, decusque!
Terris o iubar aureum!
Tui profanus non ego sideris
Permista caelo stemmata, et inclitos
Patrum recensebo triumphos;
Continuas referamne Ceras?
Quis me canentem non popularia
Horatianis induet ignibus
Musaeus ardor, me nisi copia
Rerum inopem faciat,
Threiciamque lyram fatiget
Frustra non paribus modis?
Vidi ego Pastorem vigilem, Sponsaeque fidelem,
Quem blando bonitas pia
Quamuis nutrierat sinu,
Improbis semper docuit minari,
Fortemque resistere Virtus.
Tali Maiestas, Pietas, Prudentia vultu
Cernitur, atque
Haec est FRANCISCI Praesulis effigies.
Et cui cura Deorum,
Vittarumque fides, templaque Dardanis
Coniurata sacris; cui
Incumbat melius, Latii quo nomina ritus,
Et cana laetum protulit late pedem
Relligio, sumisque Fides inscripta tiaris
Fasces Quirinae prorogauit insulae?
Te sublime pedum, et necis
Insontes hederae Te duce gestiunt,
Te crinale decus Pontificum decet
Vindex Latinae Praesul adoreae.
Te fulminantem iam didicit nefas
Pallere; testes sunt Stygiae domus.
Tu male discordes reuocas ad federa mentes,
Peculiari luce collustrans gregem;
Gregem O beatum Praeside ZICHIO!
Hunc iubilantem percipit Austria,
Festosque plausus ultimus audiens
Pannon remotis ingeminat locis,
Celsaque ad Capitolia fundit.
Lux Tibi candido
Notanda signo, calculoque
Emicuit meliore digna.
Votiua iam nunc flamma recentibus
Crebrescat aris, pinguior hostia
Procumbat, adsit Mysta frequentior,
Clerusque ad aras, supplicique
Ture hilarent, animisque templa.
Concipiant noua vota turbae, et
Dicant: Sol operum potens
Temporis omnes
Adstrahe frenos,
Iniectaque morare
Lustra manu, celeresque lunas!
Laetus intersit populo, gregemque
Optimus Pastor regat, et Sacerdos
Nunc Iubilaeus qui sacra fert Deo,
Hic Iubilaeus fiat Episcopus.


SERENISSIMO REGIO HEREDIATRIO PRINCIPI ARCHIDUCI AUSTRIAE ET REGNI HUNGARIAE PALATINO IOSEPHO BUDAM EX PROVINCIIS ITALICIS REDEUNTIMENSE AUGUSTO ANNI MDCCCI. G.A.S. BUDAE, TYPIS REGIAE UNIVERSITATIS PESTHANAE


Venisti tandem PRINCEPS, Tutela Coronae
Hungaricae, Regni Gloria, Gentis Amor!
O quanta ad Superos dedimus suspiria! Quae Te
Vota per ancipites sunt comitata vias!
Nam cur dissimulem? Timui; discrimina multa
Anxia de Reditu Sollicitudo dabat.
Longa, grauisque Via est; Alpes, atque aspera Saxa,
Fluminaque, et Coelum, nauifragumque Mare;
Quoue magis moueor: vesana Canicula feruet;
Hei mihi! in Ausoniis ignea Stella plagis.
Nouimus, in mediis, ubi nulla pericula, Terris
Fortuitis Homines saepe perisse malis.
Nouimus, Icario Corpus languere sub Astro,
Et vena sensim deficiente mori.
Quid? si vel Mare sit, vel Terra infesta, vel Aether?
Iniiciatque Tibi Fors inimic a Manus? –
Talia dum meditor, tacitisque exaestuo Curis,
Atque ea, quae non sunt, Mente pericla creo;
Venit Apollo, Tuus, PRINCEPS, Consultor, et Altor,
Pone tuum, dicens, Mercuriane Metum!
Ille, cui metuis, meus est; de Sanguine Divum;
Auxiliatores poscit habere Deos.
Illi, si nescis, Tellus famulatur, et Aer;
Substernitque suas Ventus, et Unda minas.
Ibit, et Hadriacas lustrabit alacriter Oras,
Pannonios repetat sospes ut inde Lares. –
Sic erat, ut dixit, qui nouerat omnia, Vates.
Vidisti Italicos, Illyricosque Sinus;
Regna Liburnorum veterum, Fontemque Timaui;
Dalmatiam, et Veneto Maenia structa Mari;
Diuersos Lingua Populos, Terrasque natantes,
Teucrum Relliquias, Euganeasque Plagas.
Te veniente suos demisit Carnia Montes;
Dura Tibi facilem Saxa dedere viam.
Continuere suas spumantia Flumina Vires,
Caeruleis Athesis laetior ibat aquis.
Hippotades Boream rigidis constrinxit habenis;
Adria sponte Tuum venit ad obsequium.
Quodue mage optaui: Titan sua Tela retraxit,
Aestiferumque loco iussit abesse Canem. –
Ergo ades, et Patriae rebus Te redde secundis
PRINCEPS, Augustae certa Columna Domus!
Exultent Montes, Budensia Pergama plaudant,
Hunnigenae saluum Te rediisse sciant.
Te redeunte noui currant longo ordine Soles,
Assumatque suam Patria laeta Togam.
Dicantur grates ad Puluinaria Diuum,,
Ardeat in sacris Spica Cilissa Focis.
Carmina Musarum fundat, Phoebique Sacerdos:
Carmina, quae nullo sunt moritura die.


HONORIBUS EXCELLENT. AC ILLUST. DOMINI COMITIS FRANCISCI SZÉCHÉNYI, DE SÁRVÁRI FELSŐ-VIDÉK, I. ORD. S. JANUARII EQUITIS, S. C. ET R. A. M. CAMERARII, ACT. INT. STAT. CONSILIARII, PER I. REG. HUNG. CUBIC. REG. MAGISTRI, I. COMIT. SIMEGH. SUP. COMITIS, ET TAB. SEPT. VIR. ASSESSORIS ANNO MDCCCII. DUM BIBLIOTHECAM HUNGARICAM PATRIAE DEDICAVIT. G.A.S. BUDAE TYPIS REGIAE UNIVERSITATIS PESTHANAE


Pannonides MUSAE! Tuque o dilecta Gradiuo,
Et magnis numerosa Viris, Lauroque decora
PATRIA! quas Grates, et quae Monumenta feretis
Hungarico Mecaenati, Gentisque Metello
SZECHENIO? Vos Ille colit, vestrae Ille saluti
Viuit, et insudat; vestras nunc versus ad Aras,
Inter odoratos casto de thure vapores,
Librorum Gazam, cui nec Gemma ampla, nec Aurum
Par fuerit, Vobis, vestrisque Nepotibus offert.
O Rem magni Animi! Ptolomaeo, et Regibus aequam
Attalicis, dignamque Viro, qui talia sacrat
Munera, et insolitum Patriae testatur Amorem!
Non ego Diuino huic Operi Monumenta, Colossos
Pyramidesque petam: Nam quo mihi Marmor, et Aera,
Phidiacaeque Manus? vel, quae longaeua Vetustas
In Ventos spargit, Laudum praeconia? Stabit
Aeternum, spernetque vices, et Sortis iniquae
Vim Regno infestam; stabit, Gentemque docebit
Nostram, et SZECHENIUM Nomen, Mentemque beatam
Multo ore, et Linguis haec Bibliotheca sonabit.
Vos igitur, vestris, Coelo plaudente, dicatum
Rebus Thesaurum gratae accipientis, et inde
Censum, ac diuitias animo, mentique legetis:
Hoc tantum est, quod iure petit, speratque futurum.


ONOMASTICON SERENISSIMI HEREDITARII PRINCIPIS REGII ARCHI-DUCIS AUSTRIAE ET REGNI HUNGARIAE PALATINI IOSEPHI PESTHINI ANNO MDCCCV. INTER CONCENTUS MUSICOS LINGUIS LATINA ET NATIONUM HUNGARIAM INCOLENTIUM CELEBRATUM. BUDAE TYPIS REGIAE UNIVERSITATIS PESTHANAE


Festa dies agitur; Musae vos postulo, Musae
Quondam Romuleae! – Nam vos Latiale Poetae
Panonnii Carmen cum gustu audire soletis;
Huc ex Parnasso Hungariae descendite, et illo,
Quo decet, ornatu ad Festum solenne venite:
Aut hic, aut nusquam locus est mage dignus honore,
Pieridumque Choro. – Princeps, quo Praeside tuta est
Et Themis, et Pietas, et dulcis Patria; Princeps
Regalis IOSEPHUS adest ... Pro Numina! quale,
Quamue salutiferum Nomen, - quae gaudia dixi? - -
Sed puto iam sentitis ... Adest, Phoebique iugales
Sistit, et in Luces Noctem conuertit opacam. –
O quanta est in Nocte Dies! ... Si rite recordor,
Talis erat Nox illa, Ioui quam fecit Apollo
Cynthius, et totum cantu recreauit Olympum.
Salue Praesidium Populorum, et Gloria Regni! –
Salue iterum Princeps ter maxime et optime! qui Nos
Conspectu recreas, vitamque Penatibus adfers;
Et quae multa vides, subito vocalia reddis
Instrumenta ... Tibi illa sonant, Tibi gaudia Gentis
Ingeminant, Nomenque Tuum super aethera mittunt ...
Non est, quod metuas; - Laudum argumenta Tuarum
Nec tuba Calliopes, nec plectra fidesque Sororum,
Aut mea lingua canet; satis est in Nomine laudis,
Nomine, quo nihil est nostro iucundius Orbe:
Hoc cantare sat est ... Tibi Nos, Tibi Corda dicamus
Plena bonis desideriis. Haec accipe, et ultra
More Tibi, et Generi proprio Nos perge fouere!
Hoc rogat, et sperat discors concordia vocum:
Vox diuersa sonat, sed Sensus hic omnibus idem est.
G.A.S.


VIRO CLARISSIMO AC CELEBERRIMO IOSEPHO A DENHOFFEN ARCHIATRO AULAE REGIAE BUDENSIS. G.A.S. BUDAE TYPUS REGIAE UNIVERSITATIS PESTHANAE ANNO MDCCCI.


Potens Artis, reduces qui tradere Vitas
Nosti, atque in Coelum Manes reuocare sepultos.
Q. Serenus Lib. de Med.
Dii! quibus imperium in Chaos est, Erebumque profundum;
Multae ubi, et insomnes posuere Cubilia Febres,
Sexcentique habitant nullo discrimine Morbi,
Horribiles visu Formae, Maciesque, Pauorque,
Et totidem armatae nostro pro funere Mortes.
Vos, inquam, si forte Preces, Arasque calentes,
Votiuumque Pecus duri non spernitis, oro:
Claudite nunc Stygias rigido munimine Portas,
Et dum, noster amor, variis peregrinus in Oris
Hippocrates DENHOFFER abest, Spasmique, Febresque,
Ac quaecunque meum tentant inuadere Corpus,
Morborum Furiae vinclis fraenentur, et antris.
Inde fremant, pestemque suam, licet, inde minentur.
Hoc precor, et faciles Vos spero in vota futuros!
Ille ubi Budensem cum PRINCIPE saluus in Aulam
Venerit, Ausonia lustrata; ego tutus Amici
Auxilio, si Fata volent, Tussimque, Febremque,
Asthenicasque Crises patiar; sed Robur, ut ante,
Et certam in media sperabo Morte Salutem.
Ille, Machaonii quidquid scripsere Magistri,
Graiugenae et Nostri, per multa volumina solers
Legit, et expertus proprium deduxit in usum.
Ille (quis ignorat?) fracto mira Arte Dolore
Obsistit Fatis, Morbos depellit, et ultra
Vitales iubet ira dies, pensumque Sorores
Ducere, et instantes Aegro decedere Mortes;
Felix! qui tali Vitam concredidit Arti.
Ille, nisi auspicibus Diuis delatus in Arcem
Esset Regalem, Delphis ab Apolline Patre
Suppliciter poscendus erat; qui reddere Vitam
Nouerit, et quindam Cressis Epidaurius Herbis.
Talia dicebam nuper, cum certa ferebat
Fama, PALATINO comitem Te Chare futurum!
Assensere Dii; valui: nunc cerno, quod omni
Ardebam voto, reducemque amplector Amicum.



ELEGIA EPIDICTICA PER QUAM DEMONSTRATUR: PRIMUM HOMINEM ADAMUM FUISSE PRIMUM ET MAXIMUM ASTRONOMUM SEU, MUSAM URANIAM ESSE OMNIUM MUSARUM PRIMOGENITAM URANI EXCERPTA E LIBRO QUINTO SILVAE PARNASSI PANNONII CONSCRIPTAE, AB ADM. REV. AC CLAR. DOMINO GEORGIO ALOYSIO SZERDAHELY AA. LL. ET PHIL. DOCT. ARCHIGYMNASII BUDENSIS DIRECTORE, ET IN GREMIALI STUIDORUM COMMISSIONE AD EXCELSUM CONSILIUM REGIUM LOCUMTENENTIALE HUNGARICUM ASSESSORE. Typus Viennensibus anno 1789 editae. Viennae, Typis JOAN. THOM. NOB. DE TRATTNERN, CAES. REG. AULAE TYPOGR. ET BIBLIOP.


Pronaque cum spectent animalia cetera terram,
Os homini sublime dedit, coelumque tueri
Jussit, et erectos ad sidera tollere vultus.
Ovidius I. I. Metam.
de creatione hominis
Urane! 1
Ego quoque profiteri possum, quod Seneca de se dixit in Octavia.
O! quam juvabat, (quo nihil majus Parens
Natura genuit, Operis immensi Artifex)
Coelum intueri, Solis et currus sacros
Mundique Motus, Solis alternas vices,
Orbemque Phoebes, Astra quem cingunt vaga,
Lateque fulgens aetheris magni decus.
qui terram, et mundum complecteris omnem,
Imperioque regis sidera cuncta tuo! (A)
Te nihil est majus, nihil est antiquius, in te
Sunt ea, quae de te scire Poeta cupit.
Huc ades! et primo quae sit tibi prodita Partu
Proles? in plenam fer Pater alme Diem.2
Urani filias esse novem sub nomine Musarum, ostendi in Historia Uraniae Lib. IV. Silvae hujus. – Sed quae sit Proles primogenita omnium natorum, natarumque Urani? Pater optimo novit.
Haec fuerant mea Vota, novum dum canto Planetam,
Et struo dilectae Virginis Historiam.3
Dilecta illa virgo est Urania, Astronomiae Praeses, quod nomen, optante Hellio, gerere debet novus Planeta, quemHerscheliusdetexit. – Vide litem Astronomorum de nomine ab Hellio Uranophilo Austriaco concinnatam, et suis Ephemeridibus astronomicis Anni 1787, et 1788 insertam.
Uranusexpandit faciem, vocemque per auras
Edidit: Uranie filia! Prima fuit. (B)
Vidimus Uraniam Coelo prodire sereno, (C)
Moseosque mihi significare libros. (D)
Hos ego confestim refero, primumque videre
Nunc videor. Mentem quod latet ante meam.
Seu fuit Uranie, seu Sol, sive Uranus ille,
Qui mihi dat Lucem; Lux easummafuit.
Illa libro adfulsit, Tenebras inde illa removit,
Illae meae Menti sensum, oculosque dedit.
Principium in Genesi facio, relegoque quod ante
Saepe; sed in tanta nunquam ego Luce lego.
Primus Homo, exclamo! (dictu mirabile!) certe
Et primus fuit, et maximus Astronomus.
Tunc ego non aliter plausi, quam qui Ἑυρηκα dixit,
Ἑυρηκα: quod volui noscere, nosse datum est.4
ArchimedesSyracusius, Mathematicus celeberrimus, qui cum in Balineo positus invenisset solutionem famosi illius Problematis, quod a Rege Syracusarum de Corona:Quantum Auri, Argentique commixti haberet?propositum fuit, ut erat in Thermis, exilivit, clamavitque per Urbis Vicos: Ἑυρηκα, Ἑυρηκα.
Jam tunc Uraniam dixi, primam esse sororum 5
Uraniesuperat reliquas divina sorores.
Dicitur et sacri GloriaprimaChori.
Hanc coluere Patres Prisci, Regesque potentes
Quipropiusmentis vi tetigere Deos.
Ita manu propria scripsit Astronomus celebris Mauritius Landgravius Haffiae 2 Aprilis 1592 Casselis in sua Elegia ad summum Astronomum Tychonem de Brahe. – Vide Inscriptiones Hafniensi Petri Joannis Resenii pag. 366.
Urania est summi filia prima Dei6
ScilicetUrani, veluti dictum est.
Sed litem ecce novam! Litem denunciat ille,
Qui litem, et litis Bella forensis amat.
Huic ego (si sapiat), Veteres ostendere libros
Incipiam, Veteres ni neget ese libros7
Librum nempe Geneseos a Mose vulgatum, in quo Unico vera a creatione Adami Historia, ordine Chronologico enarratur, qui liber fundamentum unicum etiam est totius Historiae profanae et chronologiae.
Hic Pater Humani Generis quae sidera coelo
Stentne? vel in varia sint regione? notat. (E)
Ille suo in cursu solem, lunamque recenset,
Temporaque in numerum digerit ille suum.
Ille dies, mensesque suos, inde inchoatAnnos,
Aetatesque Hominum, et secula prima struit (F)
Haec nisi signasset, natisque dedissetAdamus, (G)
Moses quae scripsit, scribere non potuit. (H)
Urane! qui cupido dixisti certa Poetae,
Quae tibi pro certo munere dono feram?
Thura8
Uranus seuCoelum, olim non solum Aris, et Thure, sed etiam humanis victimis, praesertim in Africa colebatur.
tibi non reddo, sacrum non fundo cruorem,
Non hominum sanguis, non tibi Thura placent.
Quod tibi erit gratum, spargam tua Nomina;Musae
Uranie, dicam, Filia prima tua est.9
Urania igitur est omnium musarum antiquissima et prima utpote Adamo coaeva. – Quo autem ordine chronologico reliquae Musae sunt natae? opinari licet, sed non definire. – Si ergo opinandum sit, puto sequentem ordinem posse statui. Uraniam sequitur Erato, hinc Clio, deinde Euterpe, tum Terpsichore, et Calliope , atque ita Thalia, Melphomene et Polyhymnia. Erato enim sectatur Amores.Cliofacit historiam,Euterpediligit musicam,Terpsichoreregit choreas,Calliopecanit fortia facta Heroum,Thaliadat Comoediam,Melphomenefacit tragoediam,Plyhymniafingit Gestum et Actione. – Si vero chronotaxim Musicaeartificiosaea Mosetraditam, scrutemur, (nam musicamnaturalem, hominibus congenitam, diu anteartificialefuisse certum est) hanc serius inventam esse intelligimus;Mosesenim Gen. IV. v. 22. ait:Jubalfilium Lamechi fuisse Patrem canentium cithara et organo. Jubal autem ponitur in septima ab Adamo Generatione; sic enim habet series: Adam, Cain, Henoch, Irad, Maviael, Mathusael, Lamech, Jubal, quae series ab Adamo ad Jubal conficit annos prope 1600 ante Diluvium, quod contigit a creatione Adami anno 1656.

NOTAE
ampliores et necessariae
In Elegiam hanc epidicticam maxima ex parte a Maximilioano Hell Astronomo Caes. Regio conscriptae.