*A levél első oldalán lent a szöveg alatt: Dem Herrn Franz von Kazinczy. A jelentés hátlapján: Status scholarum Reformat[arum] in Megyasszó et E[rdő] Bénye Zempl[ini].
Infrascriptus ad numerum 1805. humillime refero, quod ego ergo litteras scholarum nationalium inspectoris domini Francisci Kazinczy fine capiendae a communitatibus Reformatis possessionum E[rdő] Bénye et Medgyasszo informationis praestandaeque circumstantialis super sequentibus punctis relationis, utpote.
1o Quot scholas frequentandi capacae sint in quovis praefatorum locorum mares? Quot item foeminae a 6to usque 12 annum aetatis computando utrosque.
2do Quot sint hic individua ad erudiendam iuventutem applicata? An his ecclesiastica etiam munia commissa habeantur, vel sit in loco conventionatus districtus cantor?
3o In quo solutio horum subsistat in parato, aut naturalibus etsi haec fixa non sint, sed a numero populi et variatione huius dependet, quid hoc circiter efficere possit?
4o In quo statu sint aedificia scholae, quantae haec capacitatio? An etiam pro maioribus classibus destinatae commoditates praesto sint.
5to An proles praedictarum possessionum in maioribus etiam classibus instructione egeant, vel satis sit has scribere, legere, in ratiocinio, geographia, historia patriae, Germanicae et Latinae linguae cognitione erudire. Ad praefatas posssessiones exmissus perveniendo, praevie comissum mihi negotium cum consistorialibus personis, et localibus verbi divini ministris communicando sequentem in facie loci praefatarum possessionum super praedeductis punctis peregerim investigationem.
1o In possessione E[rdő] Bénye.
Ad 1m. Popularis conscriptionis libro per extensum reviso ex eodemque eruto calculo scholas frequentandi capaces a 6to quippe aetatis anno usque 12 computando. Mares quidem numero 114. Foeminae autem numero 100. adinventae sunt. Modo vero institutiones scholares effective frequentantium marium 60. foeminarum autem 61. numerentur.
Ad 2m Duo sunt hic loci individua, quae praesunt institutioni scholasticae, quorum alter rectoris alter praeceptoris nomine insignitur.
Rector praeest institutioni marium maioris classis, hicque docentur coniugationes, declinationes, fundamenta fidei ad ductum catechesis palatinalis, geographiam in genere Europam, arithmeticae quatuor primas species, et historiam sacram. Idem praeterea ordinarie praecinit in ecclesia nullo existente cantore distincto. In casu vero aegrotantis vel absentis ministri prae orat[!] et sermonem etiam sacrum dicit ad populum.
Praeceptor instituit puellas in universum et pueros minoris classis et aetatis, in lectura, cantu, primariis religionis dogmatibus, aliisque libris Hungaricis usui et captui eorum accomodatis, insuper pulsat campanos.
Ad 3m Solutio horum individuorum praestatur partim in parato aere, partim naturalibus.
Rector annuatim parati aeris obtinet sallarium[!] florenos Hungaricales 32.[,] porro 30 metretas siliginis et 16. circiter vasa vini, quae per cubulos tempore vindemiae congerentur. Hic vero numerus vasorum secundum varietatem numeri discipulorum nunc crescentis mox decrescentis, crescit et decrescit: solvuntur denique eidem rectori pro funere magis solemni cruciferios 18, pro minus solemni cruciferios 12.
Praeceptor autem solvitur serie sequenti:
1o Octo circiter vasis vini pariter per cubulos congesti.
2do Pro singulis puellis, quas instituit per parentes dependitur Rhenensis florenus 1.
3o Pro pulsatione campanarum super quolibet funere competunt eidem cruciferos 6.
4o Tribus festis solennioribus a singulo pro lubitu dari solitum honorarium domatim faustis apprecationibus colligi usu receptum, consitituit circiter 15 Rhenenses florenos.
5o De victu eius per integrum annum domatim providetur.
Ad 4um Quod spectat statum et capacitatem scholae huius aedificorum. Aedificia haec sunt humilia, sordida, partim ex ligno, partim e lapide exstructa, partim antiqua, partim recentiora, quae tamen pro maiorum classium commoditatibus non sunt applicabilia. Distincta est habitatio rectoris a habitatione praeceptoris. Pari modo aedificium in quo docet rector discipulos suos, distinctim est ab aedificio in quo praeceptor cum suis occupatur. Capacitas domus quam rector inhabitat efficit longitudinem 2arum orgiarum et 2. pedum, latitudinem itidem 2 orgiarum et 4or pedum. Aedificii in quo rector docet longitudo 3 orgiarum et 4or pedes. Latitudo 2 orgias et 4 pedes constituit. – Atrium commune longitudine aequat 1 orgiam et 1 pedem. Latitudine 2as orgias et 4or pedes. Capacitas domus quam praeceptor inhabitat complectitur in longitudine 2as orgias et 2os pedes, in latitudine autem 1. orgiam et 5ve pedes. Aedificium, quod pro instituendis per praeceptorem lectionibus destinatum est, quoad longitudinem facit 1 orgiam et 4or pedes, quoad latitudinem 1. orgiam et 5ve pedes. Atrium commune 5ve pedes longum est. Aedificia haec sunt contigua et universim sumta formant triangulum.
Ad 5m Proles possessionis huius sunt maximam partem eius conditionis, ut institutione in maioribus classibus fiunda non egeant, sufficit has scribere legere in ratiocinio, exigua geogpraphiae et patriae historiae cognitione una cum necessariis fundamentis erudire.
2do In possessione Medgyasszo.
Ad 1m Qui actu scholas frequentant[,] numerantur mares 70[,] foeminae 42ae. In concreto autem ductu libri popularis conscriptionis scholas iuxta superius praescriptam methodum frequentandi capacium marium numerus in 143., foeminarum autem in 92. animarum subsistit.
Ad 2m Individua pro erudienda iuventute applicata sunt sequentia.
1o Rector scholae[,] qui una ecclesiae cantorem agit et cui etiam ecclesiastica munia in casu emergentis necessitatis comissa sunt. Hic informat 3 classes, nempe: declinistarum, coniugistarum et grammatistarum, imprimis tamen in capitibus religionis.
2o Praeceptor, qui simul pulsu campanae plebem in templum convocat. Hic minores notitiam litterarum, lecturam, praecationes quotidianas, decalogum et symbolum apostolicum docet.
3[.] Informator puellarum, qui in aede separata longe a schola marium dissita, puellas lecturam et fundamenta religionis cum precibus variis docet.
Ad 3m Solutio rectoris secundum classes procedit.
Grammatistae solvunt annuatim denarios Hungaricos 136. et unam avenae metretam.
Coniugistae denarios 102.
Declinistae denarios 68.
Elementarii denarios 36.
His singuli super addunt unam avenae metretam, et unum pullum gallinaceum.
Praemissis adhuc accedit seminatura vernalis 4or metretarum Posoniensium, e proprio rectoris grano pro parte eiusdem medio localium terminari consveta.
In super idem qua cantor ecclesiae a quolibet hospite iumentis proviso 15 mergites siliginis, a manualistis vero unam siliginis metretam, aut loco eius denarios Hungaricos 51m in renumerationem fatigiorum obtinet.
Praeceptori seu pulsatori solvuntur 9. floreni Rhenenses spontanea praeterea oblatio plebis, in tribus festis diebus faustis appraecationibus domatim salutatae, exsurgit circiter ad florenos Rhenenses 8. quibus super adduntur per communitatem 4 circiter siliginis cubuli.
Informatori puellarum quaelibet persona solvit 2 metretas siliginis et 1am avenae.
Ad 4m Aedificia scholae sunt obsoleta fere ruinam minantia vix praesentes capientia pueros, neque sunt commoditates, quae pro maioribus classibus destinari quirent.
Ad 5m Proles instructione in maioribus classibus capienda non indigent, ante hac quidem tales collegium S[áros] Patakiense adire solebant, ast nun superato aetatis anno 12, quae in lectura, arithmetica et fundamentis religionis exigua caepere incrementa, his terminatis per parentes ad culturam ruralis oeconomiae maxima ex parte applicaroe[!] consveverunt.
In duabus his possiessionibus fine erudiendae iuventutis adhibitorum individuorum solutio, cum eadem partim in parato aere, iuxta crescentis vel decrescentis instituendae iuventutis numerum mox in maiori[!] mox in summa minori subsistens, partim vero naturalibus pro circumstantia temporum diversum pretium recipientibus varias subire possit mutationes, partim denique quia multorum aut ingratitudine, aut impotentia tamdiu differtur, donec stationem suam scholasticam deserere et munus in ecclesia ministrandi amplecti debeant, quidnam illa in concreto ad unam summa reducta efficiat, ne collimative quidem praeinductis ex motivis definiri potest. Signavi in oppido Jolsva, die 26[.] Augusti [1]788.
Josephus Berhelyi inclyti comitatus Zempliniensis iudlium.
[A levél címzése a külzeten:] Dem Wohlgebohrnen Herrn Normal-Schul Inspecteur des Kaschauer Bezirkes Herrn Franz von Kazinczy V. Kr. W.[?] des Zempliner Comitates[.] Kaschau
[A külzeten a Zemplén vármegyei magisztrátus bejegyzése:] Domino scholarum inspectori transmittatur. Praesentatum 29[.] Augusti 1788[.] Status scholarum Refomatarum in Meggyasszó et E[rdő] Bénye Zemplin[iensi].