Kazinczy Ferenc összes művei
Elektronikus kritikai kiadás

Percepi ego non sine condecenti respectu datas ad me in merito supplendae apud scholam huiatem regiam normalem vacantiae, abolendarumque delineationis et musices classium, sub 4a adhuc Martii anni currentis No 549. amplissimi huius magistratus literas; sed et recentius remonstravit mihi dominus scholae eiusdem director Carolus Dietenhofer, latam intuitu praeattactorum sub 13a mensis et anni currentis, eiusdem amplissimi magistratus determinationem.

Non me fugit, amplissimum hunc magistratum per hoc, quod ad memoratas literas sub defluxu duorum fere mensium nullum a me obtinuerit responsum, eo inductum fuisse, ut protelatio haec malam in partem mihi interpretata fuerit: at si reflexerit, eiectis ex suo cardine rebus, ad propositas mihi quaestiones, antequam ad remonstrationes meas ex incidenti hoc factas ipse ego edocerer, respondere non fuisse minus arduum; assequetur facile silentium meum ex causis optimis profluxisse, nec me denegati amplissimo huic magistratui illius, quem semper testari fategebam, respectus argui posse.

Nunc ubi ex consignato mihi hodie excelsi Consilii Locumtenentialis intimato die 20a praesentis mensis sub dato 13027. emanato, quid Sua Maiestas Sacratissima circa institutum scholarum nationalium altissime decreverit, edoctus sum, non moror ad puncta memoratarum eiusdem Amplissimi Magistratus literarum officiose sequentibus respondere.

1o Placuit amplissimo magistratui, allegato iure patronatus eidem in conformitate §.§. 54. et 55. operis Ratio Educationis insigniti, competente, dominum Andream Sikúr pro vacante apud scholam hanc classis 1ae professoratu mihi proponere; qua occasione idem amplissimus magistratus sibi ingratum accidisse mihi innuebat, quod dominus Joannes Aszalay ad instituendam classem per promotionem domini Andreae Vályi suo professore orbatam, citra obtentum Amplissimi huius Magistratus votum admotus fuerit.

Quantum ad posterius, applicationem nempe domini Joannis Aszalay, dignetur mihi idem Amplissimus Magistratus credere, quod quemadmodum me semper intra limites mihi altissime circumscriptos continere didici, neque eius unquam argui possum quod potestatem meam latius, quam par erat, extendere studuerim: ita nec hic praesentationem individui huius ulla ratione intermisissem, nisi circumstantiae contrarium suasissent, dataque subordinatis mihi regiis scholarum nationalium visitatoribus instructio (quam in impresso amplissimo etiam hinc magistratui per excelsum Locumtenentiale Consilium communicatam fuisse crederem) unice confirmationem Suppremi[!] Studiorum Directoratus Officii praescripsisset, ut hoc adnexum sub Nro 1o clarissime indicabit. Id interim plena cum fiducia asserere sustineo, quod inter omnes eos qui ad stationem hanc applicari potuissent, neminem noverim, qui seu morum mansuetudine et integritate, seu ea, quae in paedagogis requiritur, instituendi et ingenii felicitate, se prae hoc commendabilem exhibere possit; eo omnino adiecto, quod idem dominus Joannes Aszalay in praegesto apud capitalem scholam nationalem Sárospatakiensem professoratu, tam directoris sui, quam et omnium, ad quos res quaqua ratione spectabat, amorem et aestimium sibi conciliaverit; et cognitiones suas paedagogicas revisione scholarum normalium Viennensis, Posoniensis, Jaurinensis, Budensis et Magnó-Varadiensis[!] locupletaverit. Accedit ad enumeratas eiusdem animi dotes, quod idem linguam Hungaricam seu maternam, non familiarem tantum sibi habeat, sed eam purissime etiam loquatur, et in ea ita felix sit, ut opus paedagogicum-philosophicum Villaumii felicissime in Hungaricam transferat.

Non ergo ad intermissam vel dilatam potius per me eiusdem domini professoris praesentationem diffidentia aliqualis, vel quid quid[!] subiectum alicuius suspicionis esse posset, impulit, sed data mihi et meis visitatoribus instructio, iuxta quam mihi suffragium illustrissimi domini comitis suppremi[!] studiorum directoris obtinere sat erat; tanto quidem magis, quod, ut ut citati per Amplissimum hunc Magistratum Rationis Educationis §.§. delectionem individuorum ei, qui talia solvit, deferant, apud tamen hanc scholam normalem ius patronatus, etiam si reticeam hanc unicam ex omnibus districtus huius nationalibus scholis regiae nomenclatione gaudere, vel ex reflexione ea, quod domini professores huius ex aerario, non camerali dominali, sed regio, annue 300 florenos trahant, unice amplissimum magistratum concernere non posse videatur.

At remotis omnibus similibus reflexionibus nunc iam ubi per memoratum excelsi Consilii Locumtenentialis Regii intimatum res nostrae ad suam sedem aequissimo principis decreto repositae sunt, nec amplius alicuius disturbii metus superesse potest, alacriter amplector occasionem, qua pronum meum hac etiam in parte amplissimi magistratus votis quid quid in me situm est, deferendi animum testari, et respectus illius, quo erga eundem ferri nunquam desii argumentum edere possum, praesentatoque eodem domino Joanne Aszalay eundem amplissimum magistratum afficiose rogo, dignetur applicationem eiusdem suo etiam calculo approbare.

Quod vero priorem puncti huius partem, repositionem nempe domini Andreae Sikúr concernit, non vertet mihi idem amplissimus magistratus vitio, quod si considerationes meas, pro ea, quam incrementum rei fidei meae concreditae a me exigit, ingenuitate eidem exhibuero.

Si sufficeret institutorem publicum ea tantum nosse quae discipulos scire volumus; – si sufficeret institutorem 1ae classis, cui nil incumbit aliud, quam ut pubem suae institutioni commissam ad cognitionem literarum, ad syllabisationem sic dictam, ad lectionem deducat, nihil est quod contra meditatam domini Sikúr illocationem vel ego, vel quis quis[!] is futurus est, obvertere posset: at quid tum ex scholis sperabit respublica? opportet ut ipse professor non obviis polleat, et animi dotibus et respectiva eruditione; ut sibi non unice per hoc quod literas ab invicem discernere, iuxta regulas syllabisare, fluide legere sciat, sed magis, ut ita loquar, elevata cogitandi ratione et discipulorum et sociorum et praepositorum suorum aestimium conciliare posset; ut indefessa operum paedagogicorum lectione se ad explendas officii sui partes magis ac magis habilem reddere allaboret; oportet praeterea, ut physice etiam ita constitutus sit, ne obesitate sua ad torporem delapsus et sibi et discipulis oneri, exemplo suo pubem sibi commissam segnem efficiat. Oportet denique eum non solum innoxium, sed et ab omni intemperantia, praesertim inhabituata liberum esse. Hac institutorum idea praemissa, quid nunc ego, quid pubes scholastica a domino Sikúr exspectare possit? Subiicio aequanimi amplissimi magistratus decisioni.

Quartus labitur annus, a quo ego clementia principis ad Directionem Nationalium Scholarum Districtus huius admotus, huic etiam scholae praesum, atque ab eo tempore duo haec individua me deligente applicita sunt: intelligo dominum ad munus regii per circulum Districtus huius Literarii Scholarum Nationalium evectum Andream Vályi, et dominum Joannem Aszalay. Num ego in delectione horum partialitate aliqua impulsus fuerim, vel, quod debebam, ingenii et animi dotes prae oculis habuerim, indicat felicissimus rei eventus. Testati sunt ii domini deputati amplissimi huius magistratus, qui ad examina sub eo tempore celebrata per eundem exmissi sunt; testati domini officiales inclytae legionis pedestris Alvintzianae, qui pubi militari heic institutae praefuerunt, nunquam se ei, quem dominus Vályi exhibuit (in huic similem, domini Bálintfi conatum iure meritissimo addam) in schola hac progressum vidisse.

Quid vero in domino Joanne Aszalay scholae huic regiae dederim, remonstrabit examen proximius celebrandum, cum is mense Ianuario hoc illocatus nullum huc adusque publicum solertiae suae exhibere potuerit testimonium.

His omni modestia adductis ab aequanimitate amplissimi huius magistratus impetraturum confido, ut omnibus momentis, quae alicui suspicitioni rimam relinquere possent, reiectis, credat me in deligendo, praesentando, proiectando, vel praeter misso[!] aliquo individuo non personalem addictionem vel aversionem, non religionis vel nationis discrimen, sed unice praecellentiam talenti, integritatem, mansuetudinem morum et felicitatem inducendo, verbo incrementum et honorem scholae huius prae oculis habere. Dignetur idem Amplissimus Magistratus alium aliquem hominem recentem, annis nondum fractum, sobrium, mansuetum, ad institutionem idoneum, in studiis supra mediocritatem versatum, linguarum Sclavicae et Germanicae praeprimis vero Hungaricae gnarum, dialectique et pronunciationis vere Hungaricae, deligere (religionis cuiuscunque sit, non morabor) non tantum labentissime deferam, parte ex mea votis eiusdem amplissimi magistratus, quin potius in acceptis referam, quod me in labore hoc sublevaverit.

Non ego hac domini Sikúr praeteritione vel dilatationem collatae officio meo potestatis vel quidpiam aliud volo, quam ut iuventus scholastica idoneum institutorem, quem in hoc certe non obtineret, adipiscatur; cuius commodo et progressui in obiectis praescriptis ego per applicitos in praesenti tres dominos professores ita invigilo, ne illa eo etiam usque, donec quartus introductus fuerit, detrimentum aliquod capiat.

2o Eaedem amplissimi magistratus literae scholam graphidis et musices tolli volunt. Sed me hoc in passu quidpiam agere, tantomagis a contractibus iam initis recedere (etiam si reticeam has classes in conformitate systematis ad categoriam scholae regiae normalis, qualis haec est absolute requiri) vetat attactum iam excellentissimi Consilii Locumtenentialis Regii intimatum 20a Aprilis anni currentis No 13027. emanatum.

Verum quidem est Amplissime Magistratus scholarum harum unam perinde atque alteram toto mei servitii tempore eum, quem debuisset, progressum nunquam ostendisse; sed si indagaverimus unde hoc factum fuerit, causam huius mihi ceu ei, qui scholae huic altissimo nomine regio praeest, adscribi posse non metuo.

Professor musices (si nempe titulum hunc ei, absque eo ut in risum solvi debeat is, qui eum vel primo obtutu conspicit, dare liceat) professor inquam musices nihil est aliud, quam indoctus fidicen, cantor et organvedus. Quodsi in schola Budensi, Posoniensi; similis hiuc pro tradendis musices regulis victum suum fors etiam in publicis saltuum domibus quaerens homo fidicen admotus fuisset, par huic in memoratis scholis remonstraretur effectus. Ab hoc, qui et incumbente sibi obligatione simul etiam sub publico cultu divino praecinit et fides pulsat, plus praetendi nequaquam potest.

Sed hoc in professorem graphidis, virum, non sacerdotem tantum, sed tum in ipsa hac arte, tum etiam in reliquis scientiis debite excultum, addam tam Hungaricae, quam et Germanicae linguae gnarum, non cadit. Saepius conquestus est ipse is, saepius feci ego etiam remonstrationem, quod ad capiendas eius institutiones sodales et tyrones opificum non mittantur, quod ii etiam, qui cum initio anni scholastici eas adire incipiunt, emanere consueverint, quod schola haec debitis requisitio non provideatur.

Proles militares, quae his praelectionibus debite interfuerant, tantum in ea fecerunt progressum, ut submissae hinc eorum delineationes, Budae et Viennae revisae, non semel ratihabitae, imo cum approbatione remissae fuerint. Non ergo culpandus professor est, nec superioritas scholastica, sed ea consurgentis contra dominum professorem contubernii capita, quae exemplo suo reliquos etiam opifices ab observatione intimati normativi abripuerunt.

Eam mihi postremo idem amplissimus magistratus proposuerat ad solvendum quaestionem, num institutio linguae Germanicae in scholis normalibus cessatura sit, vel minus? et quot ex hoc incidenti individua scholastica reducenda sint?

Ad posterius huius quaestionis membrum in conformitate recenter emanati attacti intimati iam superius reposueram, non esse in activitate nostra positum, ut numerus professorum reducatur; imo quod ipsa scholae huius normalis regiae categoria quatuor eorum inomisse requirat. – Quod vero prius, institutionem nempe linguae Germanicae concernit, eatenus, cum per rescriptum Josephinum de dato 28ae Ianuarii anni currentis emanatum lingua Germanica a manipulatione publicorum negotiorum et simul a scholis etiam altioribus revocata sit, – imo ipsa etiam Leopoldina ordinatio in intimato toties memorato contenta propagationem et culturam linguae patriae Hungaricae nobis iniungat, intuitu vero Germanicae (quam pubi scholasticae obtrudi non vult) id unice optat, ut in scholis civitatensibus condiscendae huic copia detur; situi rerum maxime accomodum fore iudico, quod si proles Germanicae, et eae, quae hac oblata opportunitate sponte uti voluerint, in lectura, scriptura, et speciebus arithmetices, praeprimis vero obiectis ad doctrinam fidei spectantibus, sub certis ad hunc scopum designandis horis institutae fuerint; reliquuam vero tempus omni sollicitudine in id convertatur, ut pubes scholastica cuiuscunque demum sit conditionis et idiomatis, linguam Hungaricam sibi quam maxime familiarem reddat, utpote quam omnes eos, qui in Hungaria nati sunt, vel morantur, nosse non tantum decet, sed omnino necessum est. Fecerunt hoc, quod non sine voluptate refero, sub eo etiam tempore, quo exotica lingua Germanica ad instar maternae prolibus Hungaris instillata fuit, discipuli domini Josephi Bálintffy, et fecerunt tanto cum progressu, ut is (qui caeteroquin etiam admirabili instituendi felicitate et indefessa solertia omnem meam acquiescentiam et addictionem sibi concivit) ob id ad factam per me eatenus post peractum examen semestrale remonstrationem per excelsum Consilium Locumtenentiale Regium collaudari meruerit: nunc vero ubi benignissima principis propensione et aestimando civium patriae exemplo eam propagandam et excolendam fore sentiunt, facient ita, ut nihil hac in parte desiderari ab iis possit.

Haec sunt ea, quae ego amplissimo huic magistratui ad aestimatissimas eiusdem literas serius quam in circumstantiae vetassent par erat, omni tamen cum respectu referendum duxi; officiose eundem rogans, ut dominos deputatos suos ab effectuatione eorum, quae ego in hoc meo responso attigi, tanto vero magis ab eo, ut se in ea (nisi forte ea, quae mihi hac in parte relata sunt, in sincere relata fuissent) quae directionem paedagogicam attinent, immittant, revocare, et si quid idem amplissimus magistratus hac in parte seu abolitum, seu immutatum habere voluerit, eatenus me fiducialiter interpellare dignetur. Ego iucundissimo in lucro collocabo, si eum quem prae me fero, respectum quademumcunque occasione testari potuero. Aestimatissimis favoribus et benevolentiae commendatus persevero Cassoviae die 29a Aprilis 1790.

Amplissimi Magistratus

Perillustrarum ac Generosarum Dominationum Vestrarum

[A levél címzése a külzeten:] Amplissimo Magistratui Liberae Regiaeque Civitatis Cassoviensis, Dominis singulariter colendissimis, observandissimis. Cassoviae. ex officio.^*